Ο ποιητής της Γαστούνης
Γρηγόρης Πλιάκας
Γράφει ο Πάνος Ν. Αβραμόπουλος
Αν ο πνευματικός Παρνασσός της Γαστούνης μας εκπροσωπήθηκε από τον αισθαντικό συγγραφέα και εκφραστή του αισθητικού ρεύματος του εσωτερικού μονολόγου Νίκο Καχτίτση, επάξια εκπροσωπήθηκε στο δύσβατο πεδίο της ποίησης και απο ένα άλλο μεγάλο δημιουργό. Τον ποιητή της πόλης μας Γρηγόρη Πλιάκα. Βρήκε την δικαίωση στα έγκυρα λογοτεχνικά περιοδικά της Αθήνας του μεσοπολέμου, αλλά και στις τοπικές εφημερίδες της Ηλείας αργότερα. Πολύ φοβούμαι όμως πως όχι στην γενέθλια γή της Γαστούνης που τον ανάθρεψε. Διαβάζοντας πρόσφατα την Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Χάρη Πάτση, ένα γλυκό χαμόγελο σχηματίσθηκε στο πρόσωπό μου, βλέποντας το τιμητικό για την Γαστούνη μας στα γράμματα λήμμα του Γρηγόρη Πλιάκα. Αναφέρει το λήμμα – και με ένα μικρό λάθος στην ημεροχρονολογία και τον τόπο – πως τα πρώτα του βήματα ο ποιητής τα έκανε σε τοπικές εφημερίδες και περιοδικά της πρωτεύουσας. Αλλά και την βράβευση του Γρηγόρη Πλιάκα σε λογοτεχνικό διαγωνισμό του μεσοπολέμου από το περιοδικό «ΕΒΔΟΜΑΣ». Ενώ για την αισθητική του τεχνοτροπία γράφει ο Χάρης Πάτσης «Οι παραδοσιακοί στίχοι του διαποτίζονται από έμφυτη μελαγχολία και βαθύτερη ανθρωπιά, προδίδουν ευαίσθητη ψυχή και τίμια συνείδηση», παραθέτοντας και το ποίημα του «Φθινόπωρο». Ωστόσο η καθόλα τιμητική αναφορά για τον ποιητή της Γαστούνης, δεν ήταν για εμένα πρωτόγνωρη. Διότι είχα την αγαθή τύχη να ανήκω στους μεμυημένους του πνευματικού αναστήματος Γρηγόρης Πλιάκας. Μεγάλωσα και ανδρώθηκα για είκοσι περίπου χρόνια στα πικρά για εμένα χρόνια της πατρικής μου ορφάνιας, στο Φαρμακείο, του θείου μου και Δημάρχου της Γαστούνης αοίδιμου Κώστα Πεπελάση. Και ανάσαινα καθημερινά την πνευματική ατμόσφαιρα που ήταν διάχυτη στο Φαρμακείο. Στο «Φαρμακείο» σύχναζαν τότε ποιητές, διανοούμενοι, λογάδες, άνθρωποι της τοπικής αυτοδιοίκησης και πολιτικοί και περνούσαν καθημερινά για να καταθέσουν τις απόψεις τους, αλλά και να ενημερωθούν από συναδέλφους τους, για τα πολιτικά δρώμενα και την πνευματική κίνηση της εποχής. Το φαρμακείο λοιπόν ήταν το πνευματικό ορμητήριο του ποιητή στα χρόνια του δικά μου, αφού είχε πια συνταξιοδοτηθεί από τον άλλο οικείο χώρο του της Ένωσης Γεωργικών Συνεταιρισμών Γαστούνης, στον οποίον εργάστηκε σε όλη την ζωή του. Θυμούμαι τον ποιητή με ένα χαρακτηριστικό γκρίζο παλτό να κάθεται πότε στον βυσσινί καναπέ του φαρμακείου, που ήταν η τιμητική θέση για τους «παράγοντες» και πότε στο ίδιο το γραφείο του θείου μου Κώστα Πεπελάση, που ευλαβικά με σεβασμό του παραχωρούσε ο τελευταίος. Η έκφρασή του ήταν γλυκιά, μειλίχια, γεμάτη καλοσύνη. Ένα πρόσωπο αγγελικό με την από προικοδοσία της φύσης φυσική ομορφιά και αποκαθαρμένο από την τραχύτητα και την αλαζονεία της εποχής. Μιλούσε με πραότητα, φρόνηση και μαγνήτιζε όλους τους συνομιλητές, που είχαν αποσπάσει την εκτίμησή του και στην κυριολεξία κρέμονταν από τα χείλη του. Ο ποιητής έκανε αναλύσεις για την διεθνή πολιτική σκηνή, αλλά για τα πνευματικά δρώμενα της άνυδρης πολιτιστικά επαρχίας μας, που ενίοτε με κάποια δυνατά σκιρτήματα προσπαθούσε να βρεί το βηματισμό της. Η ώρα της παρουσίας του ποιητή ήταν ξεχωριστή μυσταγωγία του πνεύματος. Με την έλευση κατά καιρούς στο φαρμακείο τριών προσωπικοτήτων με ξεχωριστό ειδικό βάρος, οι συζητήσεις με τον Γρηγόρη Πλιάκα προσελάμβαναν χαρακτήρα ακαδημαϊκής διάλεξης, και όλοι οι παράγοντες της περιοχής προσπαθούσαν να εξασφαλίσουν θέση … Ήταν αυτές του υπουργού και διανοούμενου καθηγητή Αθανάσιου Κανελλόπουλου, του λαμπρού στην πεζογραφία μας- ερημίτη του Πύργου Τάκη Δόξα, αλλά και του γίγαντα θείου μου καθηγητή στο Berkeley και μετέπειτα Προέδρου του Ιδρύματος Ελληνικού Πολιτισμού και διοικητή της Αγροτικής και της Εμπορικής Τραπέζης, Διαμαντή Πεπελάση. Με τον Τάκη Δόξα ο ποιητής ήταν αδέλφια. Ο Κανελλόπουλος όμως και ο Διαμαντής τον σέβονταν σαν δάσκαλο και τον τιμούσαν σαν πνευματικό πατέρα. Σύνδρομη είναι εδώ η περιγραφή του Διαμαντή για τον Γρηγόρη Πλιάκα στο έξοχο βιβλίο του από τις εκδόσεις Καστανιώτη «Στην Άκρη του αιώνα, Γαστούνη-Berkeley» γράφει ο Αδαμάντιος Πεπελάσης για τις αναμνήσεις του από τον ποιητή στα νεανικά του χρόνια «Θυμάμαι ακόμα τις συζητήσεις για την προσάρτηση της Αυστρίας από τον Χίτλερ, ή την πολιτική του Μουσολίνι στην Αιθιοπία. Άκουγα μόνο, χωρίς να συμμετέχω, καθώς ήμουν πολύ μικρός. Εκεί όμως που ένοιωθα συγκλονισμένος ήταν στις ατελείωτες συζητήσεις για την Ισπανία, και τον εμφύλιό της. Ιδιαίτερα όταν έπαιρνε τον λόγο και μιλούσε με φωνή βελούδινη, ο νεαρός Γρηγόρης Πλιάκας. Δούλευε στον τοπικό γεωργικό συνεταιρισμό και έγραφε ποιήματα. Ωραία ποιήματα γεμάτα πόνο για το κακό που είχε βρεί την Ισπανία, αλλά και έρωτα για τις ωραίες κοπέλες, που ο καλός του πολεμούσε τον φασισμό του Φράνκο. Κρεμόμουν από τα χείλη του κι ήθελα να του φιλήσω το χέρι». Ο Γρηγόρης Πλιάκας υπήρξε ένας βαθύτατα ευγενής και ευαίσθητος άνθρωπος. Αγαπούσε πηγαία τον άνθρωπο τα, φυσικά τοπία και ότι ακόμα όμορφο ατένιζε το ευσυγκίνητο μάτι του. Λάτρευε τα καλά βιβλία των οποίων υπήρξε κοπιώδης μελετητής, την τέχνη, το θέατρο, τον ποιοτικό κινηματογράφο, τα ταξίδια, αλλά και τις συνάξεις με τους πνευματικούς ανθρώπους, όπου μέσα από την ώσμωση που ελάμβανε χώρα, πότιζε τις πνευματικές του ρίζες και κοινοποιούσε την ποιητική του τέχνη. Με λυρικό κραδασμό, ηθική δόνηση και τον λεπταίσθητο χρωστήρα του, μέσα από την ποίησή του, ύμνησε την ζωή, τον έρωτα και αναζήτησε την αλήθεια και την ομορφιά. Η ποίησή του ήταν πνευματικά πολυδύναμη, ρωμαλέα μέσα στην απλότητά της, αλλά και με μια αστείρευτη ηθική δύναμη, που συγκλόνιζε τον αναγνώστη της. Και δικαιώθηκε σαν ποιητής σε όλες του τις επιδιώξεις. Αληθινός διανοούμενος και με όραμα ευγενές για μια κοινωνία χωρίς ανισότητες και διακρίσεις, ήταν στρατευμένος στην Αριστερά. Αγωνίσθηκε όμως έντιμα και σιωπηρά για τις ιδέες του μακριά από τις φωνασκίες του Δήμου και την τύρβη της αγοράς. Δεν ήταν λίγες οι φορές που πλήρωσε την προσήλωσή του στις ιδέες και τα οράματά του με υψηλό προσωπικό κόστος και ήταν αυτή η συνδρομή επιφανών προσωπικοτήτων από το φάσμα της πολιτικής και των γραμμάτων – οι οποίοι σεμνύνονταν στο δυσθεώρητο πνευματικό του ανάστημα – που τον διαφύλαξε από την φυσική και ηθική εξόντωση, των απάνθρωπων και ανήθικων κατασταλτικών μηχανισμών της μετεμφυλιακής Ελλάδας. Ο μονάκριβος φίλος του νέος και αναγνωρισμένος ποιητής Φώτος Πασχαλινός, κατά κόσμον Θεοδωράκης Ζώρας, δεν είχε την ίδια τύχη. Έπεσε από τις φονικές σφαίρες των Γερμανών στα Ψιλά Αλώνια των Πατρών, πληρώνοντας την ενεργό ανάμειξή του στην αντίσταση. Και έμειναν ατίμητη κληρονομιά τα ποιήματά του στην πρωθιέρεια των ελληνικών γραμμάτων εφημερίδα «ΕΣΤΙΑ». Ο θάνατός του συγκλόνισε τον ποιητή, που αποτύπωσε αργότερα τον ψυχικό του σπαραγμό για τον αδόκητο χαμό του μονάκριβου φίλου, γράφοντας στην εφημερίδα «ΑΥΓΗ» του Πύργου, ένα κριτικό σχόλιο μνημοσύνης, υπο τον τίτλο «Ένας λησμονημένος ποιητής, ΦΩΤΟΣ ΠΑΣΧΑΛΙΝΟΣ, που οι Γερμανοί στην Κατοχή τον κάρφωσαν στο φέρετρό του». Ο Γρηγόρης Πλιάκας δημοσίευσε ποιήματά του σε πολλές εφημερίδες και περιοδικά. Ενδεικτικά αναφέρουμε τις «ΑΥΓΗ», «ΠΑΤΡΙΣ», «ΗΛΙΔΑ» (την εξέδιδε ο φίλος του ποιητή και άξιος πνευματικός άνθρωπος Λεωνίδας Μαργαρίτης), «Η ΓΑΣΤΟΥΝΗ», «ΒΗΜΑ ΤΩΝ ΝΕΩΝ», αλλά και στα λογοτεχνικά περιοδικά «ΟΔΥΣΣΕΑΣ», «ΒΩΜΟΣ», «ΕΒΔΟΜΑΣ»κ.α. Παρόλες τις παραινέσεις φίλων του και πνευματικών δημιουργών - και ίσως από σεμνότητα που πάντα τον διέκρινε – δεν προχώρησε στη έκδοση της ποιητικής του συλλογής «Παλιοί και νέοι στίχοι», που είχε εμμέσως αναγγείλει σε ιδιόχειρη επιστολή στον φίλο του συγγραφέα Λεωνίδα Μαργαρίτη. Ωστόσο δεν απομειώνει το γεγονός αυτό την πολύπλαγκτη και βαθυστόχαστη ποιητική του δημιουργία. Παραθέτουμε εδώ ένα χαρακτηριστικό ποίημα του από την ανέκδοτη ποιητική του συλλογή «Παλιοί και νέοι στίχοι», «Το κόκκινο γαρύφαλλο»
Τον όμορφό σου τον ανθό / Του κόσμου την αγάπη, / Δεν τον εμάρανε χιονιάς / Το άγριο δρολάπι …
Το κόκκινο γαρύφαλλο / Στο χέρι το δικό σου / Εμίλαγε για καλοσιά / Και λευτεριάς τραγούδια
Μαζί το πήρες φίλε μου, / Στον άκαιρο χαμό σου, / Και πάντα θα σας ραίνουνε / Οι μνήμες με λουλούδια …
Ο Γρηγόρης Πλιάκας είδε το φώς της ζωής στα Σαβάλια στις 16 Αυγούστου του 1907. Γονείς του ήταν η Ασπασία και ο Παύλος Πλιάκας. Έλαβε ευάγωγη παιδεία στα παιδικά του χρόνια και μετά τις εγκύκλιες σπουδές του στο Σχολαρχείο, διορίστηκε γραμματέας στην Ένωση Γεωργικών Συνεταιρισμών Γαστούνης. Είχε παντρευτεί την Βάσο Διονυσάτου και απέκτησαν ένα παιδί, τον Παύλο Πλιάκα, που ζεί στη Γαστούνη και φέρνει άθικτη τη σφραγίδα της ηθικής και πνευματικής αγωγής του πατέρα του. Απεβίωσε στις 4 Απριλίου του 1979 στη Γαστούνη, σε ένα κλίμα πάνδημης θλίψης, των πνευματικών ανθρώπων, αλλά και της ευρύτερης ηλειακής κοινωνίας που διασταυρώθηκε με το λαμπρό και ευγενές πνευματικό του σήμα. Κλείνοντας θα ήθελα να ευχαριστήσω δημοσίως τον εξαίρετο συγγραφέα – δικηγόρο κ-ο Λεωνίδα Μαργαρίτη για την ευγένεια ήθους και την ακάματη προσπάθειά του, να εκδώσει την τιμητική μονογραφία υπό τον τίτλο «Γρηγόρης Πλιάκας, ένας ευαίσθητος και σεμνός ποιητής», στη μνήμη του ποιητή, από την οποία αντλήσαμε πολύ γόνιμα στοιχεία. Το παρόν κείμενο έχει δημοσιευθεί σε εφημερίδες της Ηλείας και σε περιοδικά πολιτισμικού προβληματισμού.
* Ο συγγραφέας Πάνος Ν. Αβραμόπουλος, είναι M.Sc Δ/χος Μηχανικός του Ε.Μ.Π.
www.panosavramopoulos.blogspot.gr