Λεωφόρος Συγγρού - Άγιος Σώστης – Αναδρομή στην Παλιά Αθήνα
Γράφει ο Πάνος Ν. Αβραμόπουλος
Αποτελεί μια απο τις κεντρικότερες λεωφόρους της Αθήνας συνυφασμένη με την αστικοποίηση και την κοινωνική ευημερία της πρωτεύουσας. Η Λεωφόρος σχεδιάστηκε το 1876 επι Δημαρχίας Π. Κυριακού απο τον Μηχανικό του Δήμου Ι. Γενήσαρλη. Η κατασκευή της οδού έγινε τον 1904 με οικονομική χορηγία της Ιφιγένειας Συγγρού, χήρας του μεγάλου επιχειρηματία Ανδρέα Συγγρού και σε εκτέλεση επιθυμίας του ανδρός της, υπο τον αυστηρό όρο, ότι η Λεωφόρος θα έφερε το όνομα του ήτοι «Λεωφόρος Συγγρού». Στα πρώτα χρόνια της λειτουργίας της η κίνηση στην οδό ήταν αραιή. Μάλιστα μετά την μπιραρία του Φίξ, η περιοχή ήταν έρημη με εξοχικό χαρακτήρα. Το ποτάμι του Ιλισού διασταυρώνονταν με την Λεωφόρο Συγγρού μετά το Φίξ και στο σημείο είχε κατασκευαστεί γέφυρα, εκ της οποίας προέκυψε και το τοπωνύμιο «Γέφυρα Συγγρού». Στα χρόνια του μεσοπολέμου και υπο το βάρος της κατάκλισης της Αθήνας με 1,5 εκατομ. πρόσφυγες, ως αλγεινό επακόλουθο της Μικρασιατικής Τραγωδίας, εκατέρωθεν της Λεωφ. Συγγρού δημιουργούνται νέες προσφυγικές συνοικίες, όπως η Καλλιθέα, η Νέα Σμύρνη και ο Νέος Κόσμος. Την δεκαετία του ΄30, η Λεωφόρος Συγγρού θα γνωρίσει μεγάλη κοινωνική αίγλη και η ομώνυμη λογοτεχνική γενιά του ΄30 προεξάρχοντος του μεγάλου Γιώργου Θεοτοκά, θα την καταστήσει στα έργα της σύμβολο της αστικής ανάπτυξης, της ευημερίας και του κοινωνικού μετασχηματισμού της πόλης.
Πάντειο Πανεπιστήμιο
Απο τα ιστορικά εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώρας, το Πάντειο Πανεπιστήμιο. Ανηγέρθη το 1924 με σκοπό να στεγάσει μια ιδιωτική Σχολή, την Ανωτάτη Σχολή Πολιτικών-Οικονομικών Σπουδών, η οποία δημιουργήθηκε το 1924 απο την μη κερδοσκοπική εταιρεία του βενιζελογενούς βουλευτή Γεωργίου Φραγκούδη (1869-1939) «Εκπαιδευτική Αναγέννησις». Στην θεμελίωση της Σχολής παρίστατο τότε ο πρόεδρος της Δημοκρατίας Παύλος Κουντουριώτης. Απο το 1930 η Σχολή ετέθη σε λειτουργία, ενώ το 1931 μετονομάστηκε σε «Πάντειος Σχολή Πολιτικών Επιστημών» πρός τιμήν του κληροδότη της Σχολής Αλέξανδρου Πάντου (1888-1930). Μάλιστα αξίζει να σημειωθεί πως επιθυμία να διδάξει στην Σχολή, είχε εκφράσει ο μεγάλος Ελευθέριος Βενιζέλος. Σημαντικό ορόσημο για την Σχολή το 1937 οπότε και ο δικτάτορας Ιωάννης Μεταξάς μετέτρεψε την Σχολή σε δημοσίου χαρακτήρα. Και το 1989 η Σχολή θα αναβαθμιστεί σε Πανεπιστήμιο, μετονομαζόμενη σε «Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών». Σήμερα στο αρχικό κτίριο της Σχολής φιλοξενείται η πρυτανεία του ιδρύματος.
Λόφος της Σικελίας
Συνίστατο στον βραχώδη χωρίς βλάστηση λόφο μετά την Λεωφόρο Συγγρού, όπου σήμερα υφίσταται το Στάδιο της Καλλιθέας. Το όνομα αίρει την καταγωγή του στα χρόνια της αρχαιότητας. Στον ευρύτερο χώρο του λόφου υπήρχαν τα «Παλαιά Σφαγεία» η κατασκευή των οποίων είχε γίνει το 1856. Τα Παλαιά Σφαγεία είχαν δημιουργηθεί με πρωτοβουλία της βασιλίσσης Αμαλίας. Αποτέλεσαν για την εποχή τους σημαντική κοινωνική τομή, διότι απέτρεψαν μολύνσεις και ασθένειες, δοθέντος ότι μέχρι τότε οι σφαγές των ζώων γίνονταν στα πεζοδρόμια, έξω απο τα κρεοπωλεία. Και αποτελούσαν εστίες μολύνσεως, παρότι είχε οριοθετηθεί ως χώρος σφαγείου το Στάδιο. Με μια σημαντική ιστορική μας μνήμη είναι συνδεδεμένος ο λόφος της Σικελίας. Έτσι στο λόφο αυτό με την επάνοδο του Ελευθερίου Βενιζέλου απο την Θεσσαλονίκη, οι Άγγλοι και οι Γάλλοι είχαν αναπτύξει τα πολυβολεία τους. Η περιοχή ευρύτερα του λόφου της Σικελίας ονοματοδοτήθηκε «Χαροκόπου» και ήταν διάστικτη απο ωραίους και πολυφρόντιστους κήπους, που την καθιστούσαν πόλο έλξης για πολλούς εκδρομείς Αθηναίους.
Εργοστάσιο Φίξ
Σπουδαίο σύμβολο της κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης της Αθήνας αποτέλεσε το εργοστάσιο του Φίξ. Αίρει την ιστορία του στα χρόνια της βαυαροκρατίας, με την οικογένεια του Γεωργίου Φίξ. Ειδικότερα στα χρόνια του βασιλέως Όθωνος προσεκλήθησαν απο την Βαυαρία επιστήμονες, τεχνικοί και μηχανικοί προκειμένου να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στην ανοικοδόμηση του αρτι-γέννητου ελληνικού κράτους. Μεταξύ των αφιχθέντων και ο μεταλλειολόγος Γεώργιος Φίξ, στον οποίο και ανετέθη η οργάνωση των μεταλλείων της Κύμης. Κατόπιν αφίχθη στην Ελλάδα και ο γιός του Ιωάννης Φίξ ζυθοποιός, που δημιούργησε το πρώτο στην Ελλάδα χειροκίνητο ζυθοποιείο στην περιοχή του Κολωνακίου. Και ακριβώς δίπλα απο το μικρό ζυθοποιείο στο Κολωνάκι, λειτούργησε πρατήριο που πωλούσε την μπίρα του εργοστασίου. Ωστόσο η έλλειψη τεχνικών υποδομών καθιστούσε δύσκολη την παραγωγή της μπίρας, αναγκάζοντας τον Φίξ για να αντιμετωπίσει το μείζον πρόβλημα της ψύξης, να μεταφέρει χιόνι απο το Μενίδι, το οποίο αποθήκευε σε στέρνες. Όμως το 1871 ο Ιωάννης Φίξ παίρνει την μεγάλη απόφαση και δημιουργεί νέο μεγάλο εργοστάσιο με σύγχρονο για την εποχή τεχνολογικό εξοπλισμό, που έφερε απο την Γερμανία, σε γήπεδο που είχε αγοραστεί στην περιοχή της Γαργαρέτας. Συνίστατο σε ένα ογκώδες αλλά λιτό ορθογώνιο κτίριο. Στο δε σύγχρονο εργοστάσιο θα δώσει νέα αναπτυξιακή πνοή και ώθηση ο γιός του Ιωάννης-Κάρολος Φίξ, εξοπλίζοντάς το με νέο ακόμη πιο σύγχρονο εξοπλισμό. Ενώ παράλληλα με το εργοστάσιο στο κτίριο της Γαργαρέτας, η οικογένεια Φίξ είχε κατασκευάσει και τις κατοικίες της. Όταν όμως έλαβε χώρα η χάραξη της Λεωφόρου Συγγρού, το γήπεδο των Φίξ κόπηκε στα δυο και το εργοστάσιο ήλθε απέναντι απο τις κατοικίες της οικογένειας. Στην δεκαετία 1950-1960 στην θέση του παλιού εργοστασίου ανηγέρθη νέο σε σχέδια του πρωτοπόρου αρχιτέκτονα του Μοντερνισμού στην χώρα μας Τάκη Ζενέτου (1926-1977), το οποίο λειτούργησε αδιάλειπτα μέχρι το πέρας της δεκαετίας του ΄70.
Με την πάροδο του χρόνου ένα μέρος του εργοστασίου κατεδαφίστηκε και το υπόλοιπο τμήμα του αναπλάστηκε για να στεγάσει το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Απο την ύπαρξη του εργοστασίου και την μεγάλη ακμή συνάμα που γνώρισε στην ελληνική κοινωνία ως πρωτοπόρο στην παραγωγή μπίρας, ή περιοχή των Λεωφόρου Συγγρού και Καλιρρόης ονομάστηκε «Περιοχή Φίξ». Παραπλεύ-ρως του εργοστασίου εκεί που σήμερα υφίσταται η στάση Κωστάκη, υπήρχε εστιατόριο-μπιραρία, που πρόσφερε στους κατοίκους της Αθήνας, την παραγόμενη μπίρα Φίξ. Η μπιραρία φιλοξενούνταν στο ισόγειο διώροφο νεοκλασικού κτιρίου. Όμως με την λειτουργία του εστιατορίου, είναι συνδεδεμένη και μια ομάδα σπουδαίων λογοτεχνών και διανοουμένων της Αθήνας της εποχής. Συγκεκριμένα κάθε Σάββατο συναθροίζονταν στην μπιραρία τα μέλη του «Συλλόγου των τράγων» ο οποίος ιδρύθηκε το 1898 και είχε ζωή μέχρι το 1918. Ο «Σύλλογος των τράγων» επρόκειτο για Σύλλογο τον οποίον είχαν δημιουργήσει οι : Δ. Καμπούρογλου, Γ. Στρατήγης, και Νίκος Λάσκαρης (σπουδαίος θεατρικός συγγραφέας που είχε μεταξύ άλλων γράψει και το γνωστό έργο «Μαλλιά –Κουβάρια»). Επίλεκτα τώρα μέλη του Συλλόγου είχαν υπάρξει οι : Παύλος Νιρβάνας, Δημήτρης Ταγκόπουλος, ιδιοκτήτης εν άλλοις του «Νουμά»), Αδ. Κύρου, Γ. Ροϊλός, Ι. Μεταξάς, κ.α. Ανεκδιή-γητα για τον κοινωνικό κρότο που έκαναν ένεκα του χιούμορ και της ευρηματικότητάς των μελών του, έμειναν τα «Σάββατα των Τράγων». Σε ένα απο αυτά στις 21 Μαρτίου 1921, ιδρύθηκε ο «Οδοιπορικός Σύλλογος» απο τους Δ. Καμπούρογλου, Αλεξ. Πάλλη, Θ. Θωμόπουλο, Γ. Σωτηρίου κ.α. Πρόβα τζενεράλε ο Οδοιπορικός Σύλλογος έκανε με εκδρομή του στην Μονή Πεντέλης.
Αγ. Σώστης – Εκκλησία του Σωτήρος
Ευρίσκεται επι της οδού Λεωφόρος Συγγρού 131. Ανηγέρθη με την ηθική μέριμνα της βασιλίσσης Όλγας το 1899 σε ανάμνηση της σωτηρίας του βασιλέως Γεωργίου, δοθέντος ότι ένα χρόνο νωρί-τερα το 1898, στο σημείο είχε γίνει δολοφονική απόπειρα εναντίον του βασιλέως Γεωργίου Α΄. Για τον σκοπό αυτό μάλιστα έγιναν και έρανοι. Τελικά αντί της οικοδόμησης εκκλησίας επελέγη η μεταφορά του ελληνικού περιπτέρου απο την έκθεση των Παρισίων το 1900, που είχε την όψη εκκλησίας. Με το πέρας της έκθεσης το περίπτερο-εκκλησία που ήταν έργο του αρχιτέκτονα Magne αποσυναρμολογήθηκε, μετεφέρθη στην Αθήνα, οπότε και επανασυνετέθη σε μορφή εκκλησίας το 1905. Λόγω του ιδιότυπου και ξεχωριστού αρχιτεκτονικού χαρακτήρα του, το κτίριο έγινε γνωστό ως «Άγιος Σώστης». Σε ότι αφορά την δολοφονική απόπειρα εναντίον του Βασιλέως Γεωργίου, είχε λάβει χώρα στις 14 Φεβρουαρίου του 1898, καθώς ο βασιλεύς επέστρεφε με την κόρη του με την αμαξά του, απο περίπατο στο Φάληρο. Τραγική όμως υπήρξε η κατάληξη για τους δράστες της απόπειρας. Συνελήφθησαν, καταδικάστηκαν σε θανατική ποινή και εξετελέσθησαν στο Παλαμίδι. Το γεγονός της απόπειρας συγκίνησε το λαό και κατά κάποιον τρόπο με τα αισθήματα συμπαθείας που ανεπτύχθησαν, απεκαταστάθη το τρωθέν κύρος του βασιλέως, ένεκα της εθνικής ήττας του ατυχούς ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897. Μάλιστα τα χρόνια εκείνα έντονη ήταν η φήμη, ότι η δολοφονική απόπειρα ήταν σκηνοθετημένη απο τον ίδιο τον βασιλιά, για να αποκαταστήσει το τρωθέν κύρος του. Και μάλιστα οι φερόμενοι ως δράστες της ουδέποτε εκτελέστηκαν. Την εκδοχή αυτή είχε υποστηρίξει στην εφημερίδα του «Καιροί» ο μεγάλος δημοσιογράφος της εποχής Πέτρος Κανελλίδης (1852-1911). Με αποτέλεσμα για το αντιμοναρχικό αυτό άρθρο του να φυλακισθεί. Αξίζει να σημειώσουμε ότι στους «Καιρούς» του Κανελλίδη, είχε γράψει και ο με-γάλος πολιτικός μας μεταρρυθμιστής Χαρίλαος Τρικούπης, τα δυο βαρυσήμαντα τότε πολιτικά άρθρα του «Παρελθόν και Ενεστώς» και «Τις Πταίει» και είχε προσωρινώς φυλακιστεί. Η περιοχή που εκτείνεται ΝΑ του Αγ. Σώστη κατα μήκος της Λεωφ. Συγγρού, ονομάζονταν «Ανάλατος». Σ΄ αυτήν στις 24 Απριλίου του 1827 είχε λάβει χώρα η ιστορική για την Αθήνα μάχη, που έμεινε γνωστή ως «Μάχη Αναλάτου». Οι επαναστατικές δυνάμεις των Ελλήνων τότε ηττήθησαν σφόδρα και έπεσαν απο τους Τούρκους 1.000 Έλληνες πατριώτες νεκροί. Στη φωτογραφία ο «Λόφος της Σικελίας» τη δεκαετία του ΄60, εκεί που σήμερα οριοθετείται η περιοχή Χαροκόπου. Το παρόν κείμενο είναι απόσπασμα από το Βιβλίο μου «ΑΘΗΝΑ, ζαφειρόπετρα….», που πραγματεύεται την κοινωνική, πολιτισμική και αυτοδιοικητική ταυτότητα της Αθήνας μας.
www.panosavramopoulos.blogspot.gr