Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος

Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος

Γράφει ο Πάνος Ν. Αβραμόπουλος

Με την ευρυδιάστατη παιδεία του, την εκφραστική του πολυμέρεια και τον ευδόνητο λυρισμό του, ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος παρήγε πολυσχιδές και νοηματισμένο έργο που σφράγισε τα ελληνικά γράμματα, ενώ υπήρξε πρωτοπόρος με τον Ανδρέα Καραντώνη, στο δύσβατο πεδίο της κριτικής. Για έξι ολόκληρες δεκαετίες άθλησε πνευματικά στη ζωή του ο Αιτωλικιώτης συγγραφέας, ασχολούμενος με ξεχωριστή επιτυχία με όλες τις μορφές του γραπτού λόγου και καταλείποντας οιστρηλατημένο έργο, που δεσπόζει στη σύγχρονη πνευματική μας δημιουργία. Έγραψε στον πολύπλαγκτο βίο, του θαυμάσια διηγήματα, αισθαντικά και λεπταίσθητα ποιήματα, θελκτικές ταξιδιωτικές περιγραφές, οξυδερκέστατα δοκίμια για όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής και πνευματικής μας ζωής, διεισδυτικές λογοτεχνικές κριτικές, εξαίσιες μυθιστορηματικές συνθέσεις, αλλά και εμπεριστατωμένες φιλολογικές μελέτες, που αποτελούν μνημεία ενός καλοδουλεμένου και στοχαστικού λόγου. Τα κείμενα του «Ι.Μ.» είναι διάστικτα από θρησκευτική ευλάβεια, τον βαθύβληστο λυρισμό του, αλλά και την ηθική του δόνηση για την τραγικότητα της ανθρώπινης μοίρας. Έχουν όμως και τη στερεότητα σα δωρικές κολώνες της έμπεδης κρίσης του, που τα καθιστά διαχρονικά και άφθιτα στο διάβα του πανδαμάτορα χρόνου. Ο Γιαννάκης - όπως χαϊδευτικά τον αποκαλούσαν οι οικείοι του - Παναγιωτόπουλος αποτέλεσε τον πρώτο γιό του ευλαβικού μικρεμπόρου Μιχάλη Παναγιωτόπουλου και της Ειρήνης Καραμούζα. Είδε το φώς της ζωής το 1901 στο Αιτωλικό, ένα γραφικό νησιω-τικό χωριό της Αιτωλοακαρνανίας. Νωρίς με τους γονείς του, βιώνοντας τις οικονομικές και κοινωνικές δυσπλασίες της παραμελημένης επαρχίας, έφυγαν για την Αθήνα όπου και εγκαταστάθηκαν το 1910, σε ένα φτωχικό σπίτι της οδού Κω-λλέτη. Στο ταπεινό εκείνο σπίτι σμιλεύθηκε και διαπλάστηκε κάτω από το βάρος των πολιτικών και κοινωνικών αναστατώσεων της εποχής η ηθική συνείδηση του Ι.Μ. που ήταν και το εδραίο θεμέλιο της πνευματικής του δημιουργίας. Η πρώτη του επαφή με τα γράμματα, ήταν μέσω της συνέκδοσης και συνδιεύθυνσης του περιοδικού «Μούσα» το 1920. Ενός εμπνευσμένου πολιτιστικού εγχειρήματος από μια ομάδα ανήσυχων φοιτητών, που δονούνταν από πάθος για πνευματική δημιουργία. Βασικός επίσης συντελεστής του εγχειρήματος ο Παύλος Καλλιγάς εγγονός του συγγραφέα του «Θάνου Βλέκα». Ωστόσο επίσημα στα γράμματα ο Ι.Μ. θα βγεί το 1924 με την ποιητική συλλογή «Το βιβλίο της Μιράντας».Προφανώς στην πρωτόλεια δημιουργία του ο ποιητής εκφράζει την βαθύτατη λυρική του διάθεση για μια γυναίκα, η απουσία της οποίας γονιμοποιεί σε ποιητική μορφή τους ψυχικούς του κραδασμούς και τις εκφραστικές του ροπές. Τα ποιήματα στη συλλογή αυτή είναι επηρεασμένα ως αισθητική τεχνοτροπία, από τον γαλλικό και γερμανικό συμβολισμός της εποχής. Το δεύτερο βιβλίο του με πεζά όμως τώρα, θα κυκλοφορήσει ο «Ι.Μ.» το 1925. Πρόκειται για μια σειρά αφη-γημάτων υπο τον τίτλο «Ο Χάνς και άλλα πεζά», που υποδηλώνει εν άλλοις και το πλάτος του συγγραφέα έναντι της πολυμερούς πνευματικής του δημιουργίας. Μέχρι το 1933 ο δημιουργός απόσχει από τη λογοτεχνική μας παραγωγή. Εισδέχεται ωστόσο επηρεασμούς από τις βαθύτατες κοινωνικές και πολιτικές διεργασίες που συγκλονίζουν την ελληνική κοινωνία, όσο και το παγκόσμιο περιβάλλον ευρύτερα. Οι διεργασίες αυτές θα αποτελέσουν ένα πελώριο χωνευτήρι που θα σμιλεύσει την αισθητική και την πνευματική διάθεση πολλών μεγάλων μας δημιουργών. Ενδεικτικά αναφέρουμε την άνοδο του εθνικοσοσιαλισμού σε Ιταλία και Γερμανία, τις εθνικιστικές διεκδικήσεις αρκετών κρατών  που σοβούν από τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, τις εξάρσεις των κινημάτων στην ελληνική πολιτική σκηνή, αλλά και την πολιτική μας ακόμα αστάθεια που επιτείνει το επικρατούμενο ρευστό κλίμα.

Από τη σιωπή αυτή ο Ι.Μ. θα βγεί το 1936, με έναν ακατάπαυτο κρουνό πνευματικής δημιουργίας. Εκδίδει υπο τον τίτλο «Στοιχεία ιστορίας της νεοελληνικής λογοτεχνίας» έναν τόμο που επιχειρεί μια πανοραμική κάτοψη των επιτευγμάτων των σύγχρονων ελληνικών γραμμάτων. Το 1937 και το 1940 ο συγγραφέας εκδηλώνοντας μια ακόμα έκφανση της πολυεδρικής πνευματικής του προσωπικότητας, περνά στο πεδίο της ταξιδιωτικής περιγραφής και δημοσιεύει δυο τόμους με τους τίτλους αντίστοιχα «Μορφές της ελληνικής γής» και «Ελληνικοί Ορίζοντες». Σ΄ αυτούς είναι αποτυπωμένη η λυρική του δόνηση από την ομορφιά του ελληνικού φυσικού τοπίου. Ακολουθούν και άλλοι κρίκοι στην ατέλευτη συγγραφική του αλυσίδα. Το 1943 δίνει στη δημοσιότητα το αφήγημα  «Τα χειρόγραφα της μοναξιάς», αλλά και δυο τόμους ενός μνημειώδους έργου του που θα σημαδέψει τα ελληνικά γράμματα. Πρόκειται για το κριτικό του μελέτημα «Τα πρόσωπα και τα κείμενα» με τους υποτίτλους Δρόμοι Παράλληλοι και Ανήσυχα χρόνια. Το 1945 εκδίδει δυο μυθιστορήματα, η μεγάλη επιτυχία των οποίων τον κάνει ευρύτερα  γνωστό και στα μεσαία αναγνωστικά μας στρώματα. Το πρώτο υπο το τον τίτλο «Αστροφεγγιά» και το δεύτερο υπο τον τίτλο  «Χαμοζωή». Το περιεχόμενο της «Χαμοζωής» που προηγείται χρονικά της  «Αστροφεγγιάς», αναφέρεται και σε αυτοβιογραφικές εμπειρίες του «Ι.Μ.» κατά την περίοδο διαμονής του σε μια φτωχογειτονιά του Πειραιά και στο χρονικό πλαίσιο των Βαλκανικών πολέμων. Ο συγγραφέας με αδρές γραμμές περιγράφει την κοινωνική εγκατάλειψη, την περιθωριοποίηση, αλλά και την ηθική έξαρση των ταπεινών ανθρώπων της γειτονιάς, που στο όνειρο της εθνικής ολοκλήρωσης των Βαλκανικών πολέμων, βλέπουν μια αναλαμπή στη χαμένη τους ζωή. Στην «Αστροφεγγιά» που χρονικά εντάσσεται λίγο πρίν, κατά την διάρκεια και μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, ο Ι.Μ. εκφράζει μέσω του κεντρικού του ήρωα Άγγελου Γιανούζη, την ατομική του θέση για τα μείζονα προβλήματα που έχουν εγκύψει στο κοινωνικό μας τοπίο. Η άνοδος του Βενιζέλου, ο διχασμός, η πτώση και τα πρώτα σπέρματα αστικού μετασχηματισμού της ελληνικής κοινωνίας. Παράλληλα προς τον κεντρικό ήρωα Άγγελο Γιανούζη, δρά και μια ομάδα νέων ανθρώπων, που αφουγκράζονται τον βαθύ κυματισμό της ιστορίας και θέλουν γεμάτοι ιδεαλισμό να συμμετέχουν ενεργά στην διαμόρφωση του κοινωνικού γίγνεσθαι. Με πυρετώδη έξαψη συνεχίζει την πολυεπίπεδη πνευματική του παραγωγή, που αναφέρεται σε άλλες ταξιδιωτικές του περιγραφές όπως «Ευρώπη» και η «Αφρική αφυπνίζεται» η οποία τιμήθηκε με το πρώτο Κρατικό Βραβείο Ταξιδιωτικής λογοτεχνίας το 1963. Ενώ το 1966 κυκλοφορεί υπο τον τίτλο «Ο σύγχρονος άνθρωπος» μια σειρά ρηξικέλευθων δοκιμίων για τα προβλήματα του καιρού,  που αποσπούν  το Α΄ Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου. Το 1972 πάλι στο δύσβατο πεδίο του δοκιμίου δίνει υπο τον τίτλο «Οι σκληροί καιροί» μια έξοχη δοκιμιακή σειρά, που τιμήθηκε με το βραβείο «Ουράνη» της Ακαδημίας Αθηνών. Και ενώ με τον άπαυτο συγγραφικό του οίστρο οργώνει στη κυριολεξία τη σύγχρονη ελληνική γραμματολογία, ο Ι.Μ. συνδιοικεί ακόμα με τον Δ.Β Ελευθεριάδη από το 1938 και παράλληλα διδάσκει ως έξοχος φιλόλογος και παιδαγωγός, το εκπαιδευτήριο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου- Δ.Β. Ελευθεριάδη – πρώην Δ.Ν. Μακρή – που με το θάνατο του γιού του ιδρυτή, έχει περάσει κατά το ήμισι στα χέρια του. Με την πτώση της  Απριλιανής εκτροπής και το πέρασμα στη δημοκρατική ομαλότητα, στην πρώτη υπηρεσιακή κυβέρνηση ο Ι.Μ.Παναγιωτόπουλος θα αναλάβει καθήκοντα Υπουργού Πολιτισμού και Επιστημών. Ενώ πρωθύστερα είχε διατελέσει πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου της ΕΡΤ και αντιπρόεδρος του Εθνικού Θεάτρου. Ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος φλόγισε στην κυριολεξία με το θερμουργό πάθος του τα ελληνικά γράμματα. Θεωρείται από τους πιο πολύμορφους και ποιο ευρείς έλληνες δημιουργούς, που λάμπρυναν κάθε πτυχή του γραπτού μας λόγου. Ενδεικτικά είναι εδώ και τα λόγια του μεγάλου μας παιδαγωγού και διανοητή Ευάγγελου Παπανούτσου στον ομώνυμο χαιρετιστήριο τόμου του για τον Ι.Μ. Γράφει ο Ε.Π. «Ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος συνδυάζει όσο λίγοι τεχνίτες και των σημερινών και των παλαιότερων  Γραμμάτων  μας, δυο αρετές, την ευαισθησία και τη λογιοσύνη. Η ευαισθησία του, πλούσια και πηγαία, χρωματίζει με ιδιαίτερο τόνο το κείμενό του και δίνει στο λόγο του ένα λυρικό πάντοτε παλμό και η λογιοσύνη του κάνει το βιβλίο του στέρεο και σίγουρο, καλοχτισμένο και φωτισμένο …». Ήταν παντρεμένος και είχε αποκτήσει τρία παιδιά. Απεβίωσε πλήρης δόξης και ημερών στην Αθήνα το 1982. Το παρόν κείμενο είναι απόσπασμα απο τον κύκλο δοκιμίων μου «Κορυφαίοι της ελληνικής πεζογραφίας» και έχει δημοσιευτεί σε εφημερίδες της Ηλείας και περιοδικά πνευματικού στοχασμού.

*Ο συγγραφέας Πάνος Ν. Αβραμόπουλος, είναι M.Sc Δ/χος Μηχανικός Ε.Μ.Π.
www.panosavramopoulos.blogspot.gr

Share this

Related Posts

Previous
Next Post »