Κοσμάς Πολίτης Ο πολυδύναμος ανατόμος, της αστικής ηδυπάθειας !

Κοσμάς Πολίτης

Ο πολυδύναμος ανατόμος, της αστικής ηδυπάθειας !

Γράφει ο Πάνος Ν. Αβραμόπουλος

Λεπτός ανατόμος της παιδικής ψυχής, αλλά και της φυσιογνωμίας της αστικής τάξης, αποτύπωσε με τον λεπταίσθητο χρωστήρα του, όσο κανείς άλλος έλλη-νας συγγραφέας, τους έρωτες της εφηβείας, αλλά και την άκρατη ηδυπάθεια και τον ηδονισμό της ανώτερης κοινωνίας. Ήταν ο Κοσμάς Πολίτης κατά κόσμον Πάρις Ταβελούδης. Υπήρξε λάτρης της ωραιοπάθειας και μπορούσε με την πολυδύναμη γραφίδα του να προσδώσει στα πιο απλά και ασήμαντα γεγονότα της καθημερινότητας χαρακτήρα ωραιοφάνειας και να τα αναδείξει από το φάσμα της ασημαντότητας. Με αυτή την έννοια τα μυθιστορήματά του ήταν αριστουργήματα αισθητικής και για τούτο όπως σημείωσε ο Π. Μουλάς «η κόλαση της ηδύτητας υπήρξε για τον Πολίτη παράδεισος ομορφιάς». Σε δυο περιόδους μπορεί να χωριστεί το έργο του πολίτη. Στην πρώτη περίοδο της συγγραφικής του δημιουργίας την καθαρά «ερωτική του περίοδο» περιγράφει, ψυχολογεί και φιλοσοφεί με ωραιοπάθεια το μέθυσμα των εύπορων αστών, από το γλυκό δηλητήριο της μελαγχολίας και την απέχθεια του ανυπόφορου αστικού γάμου. Και η επιλογή αυτή φτάνει μέχρι τον ηδονισμό. Κυρίαρχο στοιχείο στον αισθησιακό καμβά που τεχνουργεί τα έργα του ο Πολίτης είναι η γυναίκα, την οποία αποτυπώνει όχι σαν λουλούδι του αγρού, αλλά του φιλοτεχνημένου κήπου. Ο κοινωνικός διάκοσμος που αντλεί τα πρόσωπά του ο Πολίτης είναι η τάξη των εύπορων και ανεπτυγμένων αστών. Η αστική τάξη που ζεί ξέγνοιαστα με χαρούμενη άνεση και με αρκετή κοινωνική και οικογενειακή ελευθεριότητα. Οι αστοί που εξωραΐζουν την εμφάνισή τους ακατάπαυστα, που μετέχουν νωχελικά στα αγαθά της ζωής, χωρίς να μετέχουν πολύ στην ευθύνη και τον κόπο της δημιουργίας τους, που ταξιδεύουν το καλοκαίρι στα νησιά και το χειμώνα στην Ευρώπη και έχουν γενικά μια χαλαρή και γαργαλιστική αίσθηση της ζωής. Άνθρωποι που είναι κενόδοξοι όπως σημειώνει ο μεγάλος μας κριτικός Ανδρέας Καραντώνης, ατομιστές, επιπόλαιοι, κυνικοί, μαέστροι του τάκτ και της κοινωνικής υποκρισίας και ταυτόχρονα ρομαντικοί, σπιρτόζοι έκφυλοι, χαριτωμένοι και γελοίοι, χωρίς κανένα ουσιαστικό στόχο και ιδανικό, έχοντας ως μόνη ασχολία την εκλέπτυνση των αισθήσεων και την ανανέωση και αισθητική και τεχνική διαφοροποίηση των σαρκικών ηδονών και της ερωτικής απόλαυσης. Οι ήρωες του Κοσμά Πολίτη είναι τέλειες ηδονιστικές μηχανές. Διαφθείρουν παρθένες, τρυπώνουν σε γκαρσονιέρες και εξωθούνται σε βέβηλες και έκφυλες οπτασίες.

Τρία είναι τα πιο χαρακτηριστικά έργα με αυτά τα ηδυπαθή στοιχεία του Πολίτη. Η «Ερόικα», η «Εκάτη» και το «Λεμονοδάσος». Στο «Λεμονοδάσος» κεντρικό πρόσωπο είναι ο Παύλος Αποστόλου. Αψής με ασυγκράτητες ορμές θέλει να ρουφήξει σταλαγματιά σταλαγματιά τη ζωή. Ξεχύνεται στην αρένα της σαν πρωτόβγαλτος αθλητής, πασχίζει με δύναμη να φτάσει στο τέρμα ανάμεσα στους άλλους συναθλητές του, έχοντας ως στόχο απλά να τερματίσει και όχι κάποια επίδοση. Για αυτόν δικαίωση και επιβεβαίωση της ευτυχίας είναι ο τερματισμός. Όμως λίγο πριν τερματίσει πέφτει και βυθίζεται έτσι απελπισμένος μέσα στην άβυσσο του καημού του, ανικανοποίητου. Στην «Ερόικα» ο Πολίτης αποτυπώνει με ενάργεια το θάνατο ενός ωραίου αγοριού του Ανδρέα, που ήταν μοναδικός φίλος του Λοΐζου, καθώς και την αγάπη του Αλέκου για την Μόνικα, την κόρη του προξένου της μικρής πολιτείας. Όλος αυτός ο παιδόκοσμος που περιγράφεται στην «Ερόικα» αποτελεί ένα ανθρώπινο σύστημα τρυφερών ψυχών και δροσερών κορμιών, που ζεί αισθάνεται, ονειρεύεται και άγεται γύρω από την εκπάγλου καλλονής, παρουσία της Μόνικα. Τα αγόρια στην «Ερόικα» είναι ακμαία και σκληρά. Τα κορίτσια είναι λεπτά στους τρόπους καλοντυμένα, προσηλωμένα στους συμβατικούς τρόπους ζωής και προορισμένα να γίνουν περιζήτητες δεσποινίδες της καλής κοινωνίας. Χαρακτηριστικό γνώρισμα των έργων του Πολίτη είναι η γοητεία και όχι η δύναμη. Στην πρώτη του συγγραφική περίοδο την «ερωτική» επιδίδεται στην πεζογραφία της εφηβείας. Λειτουργεί έτσι κάτω από την μαγεία του αισθητικού αφηγηματικού λόγου, αλλά και ενός ονείρου που ήταν ταυτόχρονα και ένα πάθος αχαλίνωτης ζωής, σκορπισμένης πότε σε ειδυλλιακούς υπαίθριους χώρους και πότε σε κλειστά πληθωρικά περιβάλλοντα, καλλιεργημένων αστών του μεσοπολέμου. Όμως μετά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο και την κατοχή ο συγγραφέας σημειώνει στροφή στην τεχνοτροπία του και το ιδανικό της απόλυτης ομορφιάς υποχωρεί, υποχωρεί στο ιδανικό της ανθρωπιάς. Διάστικτος από ανθρώπινη ευαισθησία, ελεύθερο στοχασμό, αλλά και αγάπη για την αρμονία ο Πολίτης παρατηρεί την κοινωνική αταξία που εμφανίζεται στο μετεμφυλιακό μας τοπίο και αποτυπώνει στο κατοπινό έργο του, με διακριτικότητα και πνευματική αξιοπρέπεια την κοινωνική του διαμαρτυρία. Αυτή η λεπτά εκφρασμένη διαμαρτυρία του ανιχνεύεται στα δυο τελευταία μυθιστορήματά του «Γυρί» (1945) πρωτοδημοσιευμένο στα «Νέα Γράμματα» και «Στου Χατζηφράγκου» (1963). Μάλιστα το «Στου Χατζηφράγκου» που βλέπει το φώς της δημοσιότητας σε περίοδο πολιτικών ζυμώσεων, με υπερβατικές προς την αστική δημοκρατία τάσεις, διαβάστηκε πολύ και έτυχε μάλιστα της καθολικής αποδοχής από κύκλους της κεντροαριστεράς. Ο Κοσμάς Πολίτης στις αρχές της δεκαετίας του ‘ 50 ήταν δυο φορές υποψήφιος βουλευτής της άκρας αριστεράς. Αδιαμφισβήτητα αποτελεί έναν από τους κορυφαίους της σύγχρονης ελληνικής γραμματολογίας.

*Ο Πάνος Ν. Αβραμόπουλος, είναι συγγραφέας
www.panosavramopoulos.blogspot.gr