Το αριστουργηματικό νεοκλασικό του Συγγρού στην Βασιλίσσης Σοφίας
και η ευφυής διαθήκη διάσωσής του !
Γράφει ο Πάνος Ν. Αβραμόπουλος
Περιδιαβαίνοντας ο κέντρο της Αθήνας και δη την περιοχή του Συντάγματος, μπορεί ο διαβάτης, να θαυμάσει μερικά αριστουργήματα νεοκλασικής αρχιτεκτονικής, των οποίων η αισθητική καλωσιά είναι ατελείωτη ! Είναι μερικά διαμάντια που σώθηκαν ως εκ θαύματος, από τη λαίλαπα της αντιπαροχής και του εκμοντερνισμού και υπάρχουν θαρρείς σαν σηματωροί, για να μας θυμίζουν την ομορφιά της παλιάς Αθήνας, αλλά και την κοινωνική και πολιτισμική της μεγαλουργία. Ένα από αυτά στην κυριολεξία αραβουργήματα είναι το περίφημο Μέγαρο Συγγρού, στην συμβολή των οδών Βασιλίσσης Σοφίας 5, με την Ζαλοκώστα, που φιλοξενεί σήμερα – μαζί και με άλλα βεβαίως κτίρια – το Υπουργείο μας των Εξωτερικών. Εμβληματικό κτίριο της πάλαι ποτέ οικονομικής και πολιτικής παντοδυναμίας του μεγαλεπιχειρηματία Ανδρέα
Συγγρού, που συνιστούσε την οικία του, αλλά και το πολιτικοκοινωνικό του ορμητήρια, υποδεχόμενο από υπουργούς και πρωθυπουργούς και βασιλείς, μέχρι και ξένους εστεμμένους. Άλλωστε ο Συγγρός πέρα από μεγιστάνας του χρήματος, φίλος του μεγάλου μας πολιτικού μεταρρυθμιστή Χαριλάου Τρικούπη, ενεπλάκη και στην πολιτική εκλεγόμενος κατ΄ επανάληψη βουλευτής, διασταύρωσε τα βήματά του, με την ελληνική κοινωνία πολλές φορές – κάποτε και αρνητικά, όπως με το μέγα σκάνδαλο της εποχής του, το 1873 των μεταλλείων Λαυρίου, τα περίφημα «Λαυρεωτικά» – και υπήρξε ένας από τους κραταιούς παρασκηνιακούς παράγοντες της τότε πολιτικής μας ζωής. Εγκαθιστάμενος στην Ελλάδα ίδρυσε την τράπεζα Ηπειροθεσσαλίας, για την οποία το ελληνικό κράτος του είχε παραχωρήσει το δικαίωμα της έκδοσης και κυκλοφορίας χαρτονομίσματος στις λεγόμενες «νέες χώρες». Ήταν εξάλλου ο ίδιος άνθρωπος που συνετέλεσε στην κατάρρευση της κυβέρνησης Δεληγιώργη, με το σκάνδαλο των «λαυρεωτικών», αλλά και ο άνθρωπος που συνέβαλε στην χρεοκοπία της Ελλάδος, με την αποτροπή της σύναψης σωτήριου δανείου από τον Χαρίλαο Τρικούπη, προκειμένου εκβιαστικά, να αποκτήσει την μετοχική κυριαρχία της Εθνικής μας Τραπέζης. Εκδημώντας είναι αλήθεια όμως έκανε και μεγάλες δωρεές στο κράτος, συμβάλλοντας στην δημιουργία καίριων υποδομών που ανακούφισαν τους Έλληνες πολίτες, όπως το Νοσοκομείο Αφροδίσιων Νοσημάτων «Ανδρέας Συγγρός» κ.α.
Πως όμως έχει η ιστορία του καλλιμάρμαρου κτιρίου Συγγρού και πως κατόρθωσε να γλυτώσει από την αδηφάγο κουτάλα της μπουλντόζας; Στα 1871 λοιπόν ο μεγαλοτραπεζίτης Ανδρέας Συγγρός –που είχε νυμφευθεί την Ιφιγένεια Μαυροκορδάτου, της γνωστής ιστορι-κής οικογένειας από το Φανάρι, με κορυφαίο της, τον πρωθυπουργό, λόγιο και διπλωμάτη Αλέξανδρο Μαυροκοδράτο – αποφασίζει να επανακάμψει από την Κωνσταντινούπολη στην Αθήνα. Αναζητεί έτσι έναν χώρο για να κτίσει την οικία του, αντάξιο βεβαίως του κοινωνικού του κύρους και της επιχειρηματικής του αίγλης. Που αλλού; από την επίζηλη – και τότε και σήμερα – περιοχή του Συντάγματος, δίπλα στην ιστορική Πλατεία για το έθνος, αλλά και δίπλα στα βασιλικά ανάκτορα, που είχαν ως γεωγραφικός χώρος το πρώτο όνομα, ως η περιοχή που διέμενε ο βασιλέας. Σε αυτό το μήκος κύματος είχαν κινηθεί και όλοι οι άλλοι έλληνες μεγαλεπιχειρηματίες της εποχής, οικοδομώντας την οικία τους στην παραπάνω περιοχή. Καθυστερημένος ίσως ο Συγγρός, στην αναζήτηση κάποιου «χρυσού» οικοπέδου στον χώρο που περιγράφουμε, αλλά πάντα προβαδίζον το πορτοφόλι του, που ήταν «ατρόμητο» και δεν κόλωνε με τίποτα. Έχει αποφασίσει να βρεί το οικόπεδο της αρεσκείας του και θα το βρεί, πάση δυνάμει ! Την ίδια περίοδο ωστόσο η χήρα του Θεοδώρου Ράλλη, αποφασίζει να πουλήσει το επίζηλο οικόπεδό της, στο οποίο και θα χτιστεί το καλλιμάρμαρο νεοκλασικό που συζητάμε και ο Συγγρός είναι αποφασισμένος για να το αποκτήσει, να πληρώσει όσα χρειαστούν ! Συμφωνεί με την χήρα Ράλλη, να της πληρώσει 13 δραχμές τον πήχη και τελικά της πληρώνει το μυθώδες ποσό για την εποχή των 65.000 δρχ, για να αποκτήσει το 5.000 πήχεων οικόπεδό της. Από εδώ λοιπόν ξεκινάει και η ανέγερση του σπουδαίου κτιρίου, για το οποίο επιστρατεύει τον καλύτερο Αρχιτέκτονα της εποχής, ποιόν άλλον; τον Ερνέστο Τσίλλερ. Ο Τσίλλερ εκπονεί τα αρχικά σχέδια, στα οποία όμως ο ίδιος ο Συγγρός θα κάνει αλλαγές της αρεσκείας του, ενώ θα επικαλεστεί την συνδρομή και ενός άλλου διαπρεπή αρχιτέκτονα της εποχής, του Γάλλου Πιάτ. Τελικά μετά από δυο ολόκληρα χρόνια, το πανέμορφο κτίριο που λαμπρύνει την Αθήνα μας, έχει αποπερατωθεί. Ο Συγγρός για την ανέγερσή του, θα δαπανήσει το ιλιγγιώδες ποσό των 320.000 δρχ. Ποσό που «έκοψε» στην εποχή του πολλές ανάσες !
Και σε αυτό το κτίριο θα παραμείνει απολαμβάνοντας την οικογενειακή του θαλπωρή – έστω και αν δεν είχε παιδιά – πραγματώνοντας μεγαλοπρεπείς βεγγέρες και πολιτικές συνάξεις μέχρι και τον θάνατό του, το 1899. Όμως η σύζυγός του Ιφιγένεια Συγγρού – Μαυροκορδάτου, γυναίκα υψηλής παιδείας, αλλά και ευαισθησίας, συναισθανόμενη το χρέος της προς την πατρίδα, ήθελε και με το συζυγικό της σπίτι να δείξει την αγάπη της στην Ελλάδα, αντίπερα στην ηθική σκληράδα αρκετές φορές του συζύγου της. Έτσι αποφάσισε να δωρίσει το αρχιτεκτονικό της διαμάντι στο ελληνικό δημόσιο. Και αυτό θα το πράξει με μυστική διαθήκη της στο κράτος το 1921. Αλλά με έναν όρο που έμελλε τελικά να είναι και η σωτηρία του ατίμητου νεοκλασικού. Το κτίριο εδωρήζετο και θα είχεν ισχύ η δωρεά, υπο τον όρο, ότι σε αυτό θα εστεγάζετο πάντα το Υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδος. Άλλως θα κατέπιπτε η δωρεά και θα έχανε την κυριότητά του το ελληνικό κράτος. Και έτσι και έγινε, με το καλλιμάρμαρο να στεγάζει μέχρι και σήμερα που γράφονται αυτές οι γραμμές, την έδρα της ελληνικής διπλωματίας. Και έτσι βεβαίως σώθηκε το κτίριο, διότι άλλως θα είχε γκρεμιστεί όπως έγινε και με άλλα αρχιτεκτονικά αριστουργήματα της Αθήνας, για να χτιστούν μεγάλες ακαλαίσθητές πολυκατοικίες, η γυάλινα δήθεν σύγχρονα κτίρια. Ας είναι ελαφρύ το χώμα που σκεπάζει την μεγάλη ελληνίδα ευεργέτιδα Ιφιγένεια Συγγρού, τόσο για την γενναιόψυχη δωρεά της στην ελληνική πατρίδα, όσο και για την προνοητικότητα – ευφυΐα της, να συνδέσει στην μυστική διαθήκη της, την κατοχή του δωρηθέντος σπιτιού της προς το κράτος, με την απόλυτα δεσμευτική χρήση του, ως στέγη του Υπουργείου μας των Εξωτερικών.
*Ο συγγραφέας Πάνος Ν. Αβραμόπουλος, είναι Α΄ Αναπληρωματικός Δημοτικός Σύμβουλος Αθηναίων
www.panosavramopoulos.blogspot.gr