Εθνική Πινακοθήκη –Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου
Ευρίσκεται επι των οδών Μιχαλακοπούλου, Βασ. Κωνσταντίνου και Βασ. Αλεξάνδρου. Το οικοδόμημα κτίστηκε την περίοδο 1964-1975 σε σχέδια των αρχιτεκτόνων Παύλου Μυλωνά και Δημητρίου Φατούρου. Το συγκρότημα συναπαρτίζεται απο δυο επιμήκη κτίρια, που επικοινωνούν μεταξύ τους με εσωτερικό διάδρομο. Η Πινακοθήκη φιλοξενεί σημαντικά έργα της επτανησιακής και κρητικής τέχνης και έργα ελλήνων ζωγράφων του 19-ου και του 20-ου αιώνα. Η δημιουργία της Πινακοθήκης συνυφαίνεται με Βασιλικό Διάταγμα του 1833, περί αναγέρσεως Πινακοθήκης. Το 1836 ο αρχιτέκτονας Κλέντσε επωμίστηκε την μελέτη σχεδίων για την ανέγερση του Παντεχνείου. Πάραυτα ελλείψει χρημάτων δεν προχώρησε η κατασκευή του κτιρίου. Και το 1840 ο Φ. Τσέντερ (F von Zentner) διευθυντής τότε του Πολυτεχνείου, ανέλαβε την συγκέντρωση στον χώρο έργων που είχαν συλλεχθεί στην Αίγινα και το Ναύπλιο. Προϊόντος του χρόνου η συλλογή εμπλουτίζονταν στο Πολυτεχνείο με δωρεές και το 1878 λειτούργησε στον χώρο του Πολυτεχνείου, η Πινακοθήκη με 117 έργα ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών. Το 1896 σηματοδοτεί την ενίσχυση σοβαρής προσπάθειας για την δημιουργία αυτοδύναμης Πινακοθήκης. Το ελληνικό δημόσιο έτσι, λαμβάνει γενναίο κληροδότημα απο τον επιφανή νομικό και φιλότεχνο Αλέξανδρο Σούτζο (1839-1895), περιλαμβανομένης ακόμα και της προσωπικής του συλλογής, με σκοπό την δημιουργία «Μουσείου ζωγραφικής» το οποίο τιμητικά θα έφερε το όνομα του πατέρα του. Απο το 1900 η
Εθνική Πινακο-θήκη θεσμικά αποκτά κανονισμό λειτουργίας, αλλά και έμισθη συνάμα θέση εφόρου. Πρώτος έφορος θα αναλάβει ο μεγάλος ζωγράφος Γιώργος Ιακωβίδης (1853-1932), θέση την οποία κατείχε μέχρι το 1918. Την χρονιά του 1919 η συλλογή της Πινακοθήκης με τα ήδη υπάρχοντα έργα απο το Πολυτεχνείο και το Πανεπιστήμιο εμπλουτίστηκε επίσημα με 107 έργα του κληροδοτήματος Αλεξ. Σούτζου. Και την περίοδο 1909-1910 η Πινακοθήκη διεχωρίσθη απο το Πολυτεχνείο. Το 1912 θα παραχωρηθεί στο ίδρυμα της Πινακοθήκης οικόπεδο στο Πεδίο του Άρεως, προκειμένου να οικοδομηθεί το αυτοδύναμο κτίριό της. Ωστόσο το οικόπεδο θεωρήθηκε απόκεντρο και έτσι η προσφορά δεν έγινε αποδεκτή. Το 1916 θα γίνει προσφορά απο το δημόσιο χώρου στην διασταύρωση των οδών Ριζάρη και Βασ. Σοφίας, στον οποίο στεγάζονταν τότε οι στρατώνες του πυροβολικού και αργότερα κτίστηκε εκεί το Πολεμικό Μουσείο. Πάραυτα οι αντιδράσεις των στρατιωτικών, αλλά και η οικονομική στενωπός της εποχής, δεν επέτρεψαν την ανέγερση της Πινακοθήκης. Προκειμένου να τονωθούν τα οικονομικά του ιδρύματος, ο έφορος Ιακωβίδης απευθύνθηκε για βοή-θεια στον οικονομικά επιφανή της εποχής Μαρίνο Κοργιαλένειο και ο τελευταίος ανταποκρίθηκε στο αίτημά του. Το 1918 θα υπάρξει αλλαγή διοίκησης στην εφορεία της Πινακοθήκης και τον Γιώργο Ιακωβίδη διαδέχθη ο διαπρεπής λογοτέχνης και τεχνοκριτικός Ζαχαρίας Παπαντωνίου (1877-1940), ο οποίος υιοθετώντας ανοικτή πολιτική για την διοίκηση της Πινακοθήκης, αποφάσισε την παροχή ελευθέρας εισόδου στο κοινό. Με την δραστήρια και πολυδύναμη διοικητικά παρουσία του, ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου εμπλούτισε με νέες δωρεές την Συλλογή της Πινακοθήκης, ενώ προέβη στην αγορά σε πλειστηριασμό στο Μόναχο, του έξοχου αισθητικά πινάκα «Η συναυλία των Αγγέλων» του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου.
Προκειμένου να λύσει το πρόβλημα της στέγης της Πινακοθήκης, ο Παπαντωνίου κατέφυγε στην αγορά του Μεγάρου Σλήμαν, που πάραυτα δεν τελεσφόρησε διότι εκρίθη ως ακατάλληλος χώρος για να στεγάσει τις ανάγκες της Πινακοθήκης. Στα χρόνια του φονικού Β΄παγκοσμίου πολέμου, οι πίνακες της Πινακοθήκης μετεφέρθησαν στο αρχαιολογικό Μουσείο για λόγους ασφαλείας. Κατόπιν τα έργα στεγάστηκαν για μια τριετία στην Casa d’ Italia. Εν συνεχεία μετεφέρθηκαν στους στρατώνες του Πυροβολικού Βασ. Σοφίας και Ριζάρη. Το 1949 θα έχουμε μια νεα αλλαγή στην διοίκηση της Πινακοθήκης και την διεύθυνσή της θα αναλάβει ο ιστορικός τέχνης Μαρίνος Καλλιγάς (1906-1985), ο οποίος και ανακίνησε πάλι το ζήτημα της στέγασής της. Όμως το οικόπεδο στην συβολή των δρόμων Βασ. Σοφίας και Ριζάρη που είχε παραχωρηθεί στην Πινακοθήκη μάλιστα δια νόμου, τώρα προσεφέρθη απο το Υπουργείο Εξωτερικών στην Αμερικάνικη Πρεσβεία. Ωστόσο η τελευταία όταν ενημερώθηκε για το ιστορικό του οικοπέδου, παραιτήθηκε απο την διεκδίκησή του. Το διάστημα 1952-1959 με επιλογή παρουσιάζονται έργα της Πινακοθήκης στο Ζάππειο Μέγαρο. Και το 1954 με νόμο ιδρύεται πλέον το ίδρυμα «Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου». Ενώ
παραχωρεί-ται και το οικόπεδο που θα κτιστεί η σημερινή Εθνική Πινακοθήκη. Στο κτίριο ο θεμέλιος λίθος ετέθη το 1964 απο τον Γεώργιο Παπανδρέου. Στα εκπονηθέντα σχέδια προβλέπονταν δυο ακόμα όροφοι, οι οποίοι τελικά δεν κτίστηκαν. Το 1969 ξεκίνησε η λει-τουργία ενός μόνο τμήματος της Πινακοθήκης. Το 1971 αποχώρησε απο την διοίκηση της Πινακοθήκης ο Μ. Καλλιγάς και τη διεύθυνσή της ανέλαβε το 1972 ο αρχαιολογός και ιστορικός τέχνης Δημήτριος Παπαστάμος. Ιστορική χρονιά για την Εθνική Πινακοθήκη το 1976, οπότε και εγκαινιάστηκε επίσημα. Απο το 1992 τα ηνία της διοίκησης του Ιδρύματος αναλαμαβάνει η ιστορικός τέχνης και καθηγήτρια της ΑΣΚΤ Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, που έδωσε μεγάλη ώθηση, υψηλό κύρος και έξω απο τα όρια της χώρας και καλλιτεχνική δυναμική στην Πινακοθήκη. Με τις ενορατικές της συλλήψεις και τις πολυδύναμες παγκοσμίου κύρους εικαστικές εκθέσεις που διοργάνωσε η Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, μετακαλώντας στην Πινακοθήκη μας μερικά απο τα μεγαλύτερα παγκόσμια εικαστικά αριστουργήματα, και την αρωγή ακόμα σπουδαίων ανθρώπων της τέχνης, κατέστησε την Πινακοθήκη ένα κυρίαρχο πολιτισμικό προϊόν της Ελλάδας, προσφέροντας σημαντικές υπηρεσίες, τόσο στην διεύρυνση και καλλιέργεια της αισθητικής παιδείας στην χώρα, όσο και στην θωράκιση του πολιτισμικού κύρους της. Η συλλογή της Εθνικής Πινακοθήκης είναι πλούσια αισθητικά τόσο σε όγκο έργων, όσο και σε ποικιλία καλλιτεχνικής δημιουργίας και αισθητικών τεχνοτροπιών. Περιλαμβάνει περί τα 10.000 έργα απο το φάσμα της ζωγραφικής, της γλυπτικής, αλλά και της χαρακτικής. Σε ότι αφορά την χωροταξική κατανομή των έργων, στον α΄ όροφο εκτίθενται παλαιότερα έργα απο τον 14-ο αιώνα και στον β΄ όροφο έργα του 20-ου αιώνα.
Πάνος Ν. Αβραμόπουλος
Συγγραφέας
www.panosavramopoulos.blogspot.gr
Αθήνα, 8-6-2020