Ελένη Ζαφειρίου
Η αξεπέραστη «μαυροφορούσα μάνα», του κινηματογράφου μας !
Γράφει ο Πάνος Ν. Αβραμόπουλος
Μεγαλωμένη μέσα στα θεατρικά νάματα των μπουλουκιών – όπου ήταν σύμμεικτη η θεατρική παιδεία, με την φτώχεια και την αγωνία για το μεροκάματο των ηθοποιών – την θεατρική στοργή της θετής μητέρας της, που ήταν θεατρίνα και προσπάθησε να της μεταδώσει την αγάπη για το θέατρο με κάθε πρόσφορο μέσο, αλλά και με μια πολύ στέρεα θεατρική αρματωσιά από το Εθνικό Θέατρο στο οποίο σπούδασε, ανέπτυξε την πολυδύναμη καλλιτεχνική της παρουσία ως ηθοποιός, η Ελένη Ζαφειρίου. Η γνωστή κι αγαπημένη μας, τραγική κινηματογραφική «μάνα», που τυποποίησε με μια σπάνια υποκριτική δεινότητα, τον ρόλο της μάνας. Με ηθική ένταση, με την ευδόνητη ευαισθησία της και με μιαν ανερμήνευτη θα έλεγε κανείς προικοδοσία της φύσης, αφού στην προσωπική της ζωή, η ίδια η Ελένη Ζαφειρίου, είχε αποστερηθεί το μητρικό χάδι και διοχέτευε έτσι στον κινηματογραφικό της ρόλο της μάνας, όλη της την αγάπη, για αυτό που η θηριωδία της φύσης της είχε στερήσει !
Η αξεπέραστη υποκριτικά Ελένη Ζαφειρίου, που αμέτρητες φορές μας έκανε να δακρύσουμε και να κλάψουμε γοερά, στα διαμάντια του ασπρόμαυρου κινηματογράφου, είτε ως μαυροφορεμένη μάνα κάποιου εκ των πρωταγωνιστών, όπως στην ταινία «Ο Αστραπόγιαννος», ως μητέρα του αρματολού Γιάννη Δημητρίου «Αστραπόγιαννου» στην Δωρίδα – που με επικό τρόπο σαρκώνει ο μεγάλος Νίκος Κούρκουλος - «Το κορίτσι με τα μαύρα» του Μιχάλη Κακογιάννη, με τους αξέχαστους Έλλη Λαμπέτη και Δημήτρη Χόρν, είτε ως μοντέρνα μητέρα όπως στην ταινία «Η Θεία από το Σικάγο» του Αλέκου Σακελλάριου, με τους Ορέστη Μακρή και Γεωργία Βασιλειάδου, είδε το φως της ζωής το 1916 στην Λάρισα. Φοίτησε στην Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου – και αφού είχε κάνει τα πρωτόλεια θεατρικά της βήματα σε παιδικούς ρόλους, στο θεατρικό «μπουλούκι» της θετής μητέρας της Κυριακούλας Ζαφειρίου – και με την αποπεράτωση των σπουδών της, ξεκίνησε την πολύπλαγκτη καλλιτεχνική της πορεία, που περιελάμβανε πλήθος θεατρικών παραστάσεων και πάνω από 100 συμμετοχές σε ταινίες της μεγάλης οθόνης. Μάλιστα σε 20 από αυτές συμπρωταγωνιστεί με τον Νίκο Ξανθόπουλο, λαϊκό ίνδαλμα της εποχής, του οποίου ενσάρκωνε την τραγική φτωχομάνα, ενώ 23 είναι γυρισμένες στα στούντιο της «Φίνος – Φίλμ», από τον αυτοκράτορα του κινηματογράφου μας Φιλοποίμην Φίνο, που συνιστούν ρεκόρ συμμετοχών ηθοποιού για την εταιρεία. Ταινίες – που ποιούσαν ήθος - στις οποίες πέρα από την αριστοτεχνική ερμηνεία της τραγικής μάνας, υποδύεται με την ίδια εξίσου επιτυχία, την γυναίκα των λαϊκών τάξεων, την κοινωνικά αδύναμη που παλεύει με εντιμότητα και αξιοπρέπεια, για να αντιπαρέλθει τις αντιξοότητες της ζωής. Ενδεικτικοί σε αυτό το ερμηνευτικό μοτίβο είναι οι ρόλοι της, στις ταινίες : «Μικρή πολιτεία», «Πικρό ψωμί» του Γρηγόρη Γρηγορίου, «Η λίμνη των πόθων», του Γιώργου Ζερβού, με τους Τζένη Καρέζη και Γιώργο Φούντα κ.α. Αλλά και στη μικρή οθόνη, η αξέχαστη Ελένη Ζαφειρίου, κατέλειπε μοναδικές ερμηνείες, όπως ο ρόλος της στο επιβλητικότερο σήριαλ της ελληνικής τηλεόρασης το «Χριστός Ξανασταυρώνεται» - με έναν γαλαξία αστέρων της ελληνικής έβδομης τέχνης – του Βασίλη Γεωργιάδη, όπου υποδύετο την θρυλική «καμπουρίτσα». Ακόμα η Ελένη Ζαφειρίου, είχε ενεργό συμμετοχή, στην μεταγλώττιση μερικών κινουμένων σχεδίων. Χρησιμοποιήθηκε έτσι η φωνή της, για την Μάγισσα, στην ταινία «Η χιονάτη και οι επτά νάνοι» και για την Λαίδη Κλώσσα, για τον «Ρομπέν των Δασών».
Πρόβα τζενεράλε ως επαγγελματίας πλέον στο παλκοσένικο, η Ελένη Ζαφειρίου θα κάνει το 1936 στην παράσταση «Πρίν από το ηλιοβασίλεμα» του Χάουπτμαν, που παίχτηκε στο Εθνικό Θέατρο. Και στα κατοπινά θεατρικά της βήματα θα ερμηνεύσει με επιτυχία μεγάλους ρόλους, του ελληνικού και του διεθνούς δραματολογίου, όπως τους : Θεά Αθηνά στην «Ιφιγένεια», Βασίλισσα Γερτρούδη στον «Άμλετ», Αντιγόνη στον «Οιδίποδα επι Κολωνώ», Γονερίλη στον «Βασιλιά Λήρ», Άτοσσα στους «Πέρσας», Σάρα στην «Θυσία του Αβραάμ», βασίλισσα Μαργαρίτα στον «Ριχάρδο Γ΄», Ρονκάλαινα στον «Βασιλικό», Τροφός στην «Μήδεια», Τέκμησσα στον «Αίαντα» κ.α.
Αλλά ας έλθουμε στην τραγική ιστορία της ίδιας της Ελένη Ζαφειρίου με την φυσική της μητέρα, όπως θα την εξομολογηθεί αργότερα. Θα πεθάνει επάνω στην γέννα και θα την αφήσει ορφανή, μαζί με τα δυο αδελφάκια της και έναν πατέρα μικρέμπορο στα λαϊκά παζάρια, που έδινε αγώνα κείνα τα χρόνια, για τον επιούσιο. Κάποτε σε ένα θεατρικό ταξίδι του «μπουλουκιού», του γιού της θετής μητέρας της Κυριακούλας Ζαφειρίου, η Κυριακούλα που διαμένει σε ένα ξενοδοχείο της Λάρισας, ετοιμάζεται να πάει για την πρόβα της, όταν από το παράθυρο του ξενοδοχείου που βλέπει ευθύς στο παζάρι της πόλης, ακούγεται ένα ασταμάτητο σπαραξικάρδιο κλάμα. Δεν το αντέχει και καθώς πηγαίνει στην πρόβα, διασχίζει το παζάρι και πέφτει σε έναν άντρα καθισμένο σταυροπόδι κάτω, ένα κοριτσάκι μικρό να κλαίει ακατάπαυστα και δυο αγοράκια να τον περιτριγυρίζουν. Τίνος είναι αυτό το κοριτσάκι που
κλαίει τόσες ώρες τον ρωτάει; «Δικό μου είναι πανάθεμά το. Από το πρωί δεν έχει σταματεμό. Μπας και ξέρω τι να του κάνω; Έτσι μου ΄ρχεται να το στραγγαλίξω !» αποκρίνεται ο πατέρας. Καλά και που ΄ναι η μάνα του» τον ρωτάει ; «Δεν έχει μάνα, απόθανε μόλις το γέννησε και με άφησε με τρείς διαόλους». Άμεσα τότε και χωρίς περιστροφές, η Κυριακούλα Ζαφειρίου λέει στον πατέρα, «Δώσε μου εμένα το κοριτσάκι σου και θα πάμε στο συμβολαιογράφο να κάνουμε ένα συμφωνητικό ότι μου το δίνεις για ψυχοπαίδι». Χωρίς άλλες κουβέντες όπως εξιστόρησε η Ελένη Ζαφειρίου, «έτσι έγινε». Η Ελένη έλαβε το επίθετο της μητέρας της Ζαφειρίου και ξεκίνησε το μακρινό ταξίδι για την νέα της ζωή. Η μητέρας της πλεόν θα την περιβάλλει με όλην της την αγάπη και θα φροντίσει να της μεταδώσει υψηλή θεατρική παιδεία – πηγαίνοντάς την παιδάκι, σε όλες τις μεγάλες θεατρικές παραστάσεις των Αθηνών, αλλά και αποδίδοντάς της παιδικούς ρόλους, στα θεατρικά ταξίδια του «μπουλουκιού» τους. Έκτοτε τα πράγματα θα πάρουν μόνα τους τον δρόμο τους, με το πρώτο καίριο βήμα για την μεγάλη Ελένη Ζαφειρίου, την εγγραφή της στην Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου. Έχοντας βιώσει μια τέτοια συγκλονιστική εμπειρία, με την μεγάλη ηθικά αξία που λέγεται μάνα, η Ελένη Ζαφειρίου, μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε, γιατί απέδιδε με τόσο δραματικό τρόπο τον ρόλο της μάνας !
Η Ελένη Ζαφειρίου και στην κοινωνική της ζωή, ανέδυε το ευγενές ανθρώπινο άρωμα, που εισπνέαμε μέσα από τη υποκριτική της παρουσία ως ηθοποιού. Γλυκιά, προσηνής, με υψηλό πολιτισμό ήθος και πλατιά παιδεία και με μια ανείπωτη σεμνότητα και καλωσύνη. Μετά από μια μακρά και μεστή καλλιτεχνικής ευπραξίας παρουσία στο θέατρο και τον κινηματογράφο, άφησε την τελευταία της πνοή, στις 2 Σεπτεμβρίου 2004, σε ηλικία 88 ετών στο Λαϊκό νοσοκομείο, αφού έδωσε μάχη με αλλεπάλληλα εγκεφαλικά επεισόδια και κηδεύτηκε σε στενό οικογενειακό κύκλο στο Χαλάνδρι.
Ήταν τόσο ανθρώπινη και γλυκιά, αυτή η αξεπέραστη «τραγική μάνα» του κινηματογράφου μας, που με την αξεπέραστη ερμηνευτική της δεινότητα, μας έκανε να νοιώσουμε βαθιά στο πετσί μας, τις αντιξοότητες και τις κοινωνικές δυσπλασίες της μεταπολεμικής Ελλάδας!
Θέατρο :
1928 «Ερωτικές γκάφες», 1936 «Ο επιθεωρητής», «Πριν το ηλιοβασίλεμα», 1939 «Πέρσες», 1954 «Μια γυναίκα χωρίς σημασία», 1961 «Ικέτιδες», 1969 «Η τρισεύγενη», 1977 «Ελένη», «Καποδίστριας», 1979 «Θεσμοφοριάζουσες», «Μάρτυς κατηγορίας», 1980 «Το τραγούδι του νεκρού αδερφού», 1992 «Βασικά με λεν Θανάση»
Φιλμογραφία :
1951 «Πικρό ψωμί», «Νεκρή πολιτεία», «Η Αγνή του λιμανιού», 1954 «Η άγνωστος», 1956 «Η καφετζού», «Το κορίτσι με τα μαύρα», 1957 «Το τελευταίο ψέμα», «Η θεία απ΄ το Σικάγο», 1958 «Η κυρά μας η μαμή», 1959 «Ναυάγια της ζωής», «Ερωτικές ιστορίες», «Η λίμνη των στεναγμών», «Ζάλογγο, το κάστρο της λευτεριάς», 1960 «Στρατιώτες δίχως στολή», 1961 «Ο κατήφορος», 1962 «Ουρανός», «Το Ταξίδι», «Νόμος 4000», 1963 «Ανήσυχα νιάτα», 1964 «Εγωισμός», «Η πρώτη αγάπη», «Δεσποινίς διευθυντής», 1965 «Το φτωχόπαιδο», «Η γυμνή ταξιαρχία», «Με πόνο και δάκρυα», «Περιφρόνα με γλυκιά μου», «Καρδιά μου πάψε να πονάς», 1966 «Δοκιμασία», «Τζένη-Τζένη», «Ο κατατρεγμένος», «Το σπίτι των ανέμων», «Θέλω να ζήσω στον ήλιο», «Ο άνθρωπος που γύρισε από τον πόνο», 1967 «Άδικη κατάρα», «Γαμπρός απ' το Λονδίνο», «Τα δολάρια της Ασπασίας», «Κάποτε κλαίνε και οι δυνατοί», 1968 «Αγάπη», «Ξεριζωμένη γενιά», «Αυτή που δε λύγισε», «Η καρδιά ενός αλήτη», «Η αρχόντισσα και ο αλήτης», «Το παρελθόν μιας γυναίκας», «Ταπεινός και καταφρονεμένος», 1969 «Ο πρόσφυγας», «Ξύπνα, Βασίλη», «Το τελευταίο αντίο», «Η σφραγίδα του Θεού», «Φτωχογειτονιά αγάπη μου», «Για την τιμή και τον έρωτα», «Ένας άνδρας με συνείδηση», «Η οδύσσεια ενός ξεριζωμένου», 1970 «Αστραπόγιαννος», «Εσένα μόνον αγαπώ», «Υπολοχαγός Νατάσσα», «Ο αετός των σκλαβωμένων», «Χριστινιώ: ο θρύλος μιας αγάπης», «Αυτοί που μίλησαν με τον θάνατο», 1971 «Αγάπησα έναν αλήτη», «Η λεωφόρος του μίσους», «Ζούσα μοναχός χωρίς αγάπη», «Οι άντρες ξέρουν ν' αγαπούν», 1972 «Ο εχθρός του λαού», 1996 «Προς την ελευθερία»
Τηλεοπτικές σειρές :
1973 «Η τελευταία άνοιξη», «Η συνωμοσία της σιωπής», 1976 «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», «Λέσχη μυστηρίου», «Η άδεια θέση», «Μια μέρα νωρίτερα», 1978 «Η ετυμηγορία», 1980 «Η νύχτα», 1982 «Ορκιστείτε παρακαλώ», «Γυναικείες μορφές ιστορίας», 1983 «Το χρυσό σπίτι», «Τα Καθημερινά», «Χαμογελάστε παρακαλώ», 1984 «Δόνα Ροζίτα», 1992 «Το 13ο κιβώτιο», 1995 «Το τρίτο στεφάνι», 1996 «Το χρώμα του φεγγαριού», 2010 «Προς την ελευθερία».
*Ο συγγραφέας Πάνος Ν. Αβραμόπουλος, είναι Α΄ Αναπληρωματικός Δημοτικός Σύμβουλος Αθηναίων
www.panosavramopoulos.blogspot.gr