Δημοσθένης Βουτυράς
Γράφει ο Πάνος Ν. Αβραμόπουλος
Τα πρόσωπα του Βουτυρά είναι μοιρολατρικά μυστικοπαθή με ανεπίστροφα χαμένη την ψυχική τους ισορροπία. Οι αποτυχημένοι, οι νικημένοι από τη ζωή που περιφέρονται άσκοπα και άβουλα, χωρίς κανένα ιδανικό. Όπως έγραψε ο κριτικός μας Ανδρέας Σαχίνης η βαριά κατάθλιψη, η υποταγή στη μοίρα, η συνθηκολόγηση με τη μικροαστική μιζέρια, τοποθετημένα όλα τούτα μέσα σε ένα κοινωνικό περίγυρο που τον μαστίζει αλύπητα η φτώχεια, η μιζέρια, η κακομοιριά, δημιουργούν στο Βουτυρά ένα κλίμα διαβρωτικό που στενάζει βαθιά κάτω από το καταθλιπτικό βάρος της απαισιοδοξίας. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο στην ελληνική κοινωνία, κάνουν την εμφάνισή τους οι ρώσοι κλασικοί. Ας θυμηθούμε εδώ τον «Παίχτη» του Ντοστογιέφσκυ ή τους «Ταπεινούς και Καταφρονεμένους», πόσες αλήθεια αντιστοιχίες θα έβρισκε ο αναγνώστης στους ήρωές τους, με τους ήρωες του Βουτυρά; Στα φιλολογικά υπόγεια έπλεε ούριος άνεμος θαυμασμού για τους ήρωες του περιθωρίου, που ανυπότακτοι και επιρρεπείς καθώς ήταν σε κοινωνική ανταρσία, συμβόλιζαν την ελπίδα νίκης των καταφρονεμένων. Όπως με παραστατική ενάργεια σημείωσε ο Άγγελος Τερζάκης «Στην πνιγερή και ταραγμένη, στη νωθρή και πολυθόρυβη ατμόσφαιρα, όπως οι αίθουσες των καφενείων, ο Βουτυράς παρουσιάστηκε σα σύμβολο. Ήταν ο έλληνας προλετάριος συγγραφέας των προλετάριων, της υποαστικής ρωμαίικης νοοτροπίας». Ο Βουτυράς επιλέγει συχνά ως χώρο από το κοινωνικό περιθώριο για να δημιουργήσει τα διηγήματά του, την ταβέρνα. Στην ταβέρνα ζωγραφίζει τους ήρωές του στις πιο θερμές και μεστές εκφράσεις της ζωής τους. Οι πρωταγωνιστές του απολυτρωμένοι από το πιοτό, με διάχυτη μελαγχολία, καρτερικοί, είναι οπλισμένοι με μια αντίληψη της ζωής που τείνει στο μηδενισμό. Κάποτε μάλιστα ερωτεύονται πλατωνικά ένα πρόσωπο χωρίς να το έχουν γνωρίσει, η θύμηση του οποίου τους επισκέπτεται στην κατάπτωσή τους, σα γλυκιά νοσταλγία και παρηγοριά. Με αδρές πινελιές έτσι ο συγγραφέας μας δίνει το ψυχολογικό μοτίβο του ελληνικού λαϊκού τύπου. Διαχυτικός, φαντασιοκόπος και καβγατζής, είναι πάντοτε περιπαθής και αθεράπευτα ρομαντικός στο βάθος. Αντιπροσωπευτικότερο έργο του Βουτυρά μπορούν να θεωρηθούν «Οι Αλανιάρηδες». Πρόκειται για την περιπέτεια μιας φτωχοπαρέας του περιθωρίου, με κοινά σημεία αναφοράς το κρασί και τη δυστυχία. Μέσα στο λαϊκό σπιτάκι, την ταβέρνα και το εργοστάσιο «Οι Αλανιάρηδες», ναυάγια ζωής, που προέρχονται από τις κατώτερες κοινωνικές τάξεις, εργάτες, ραφτάδες, καφετζήδες, μικροέμποροι και ανεπάγγελτοι και απροσανατόλιστοι νέοι με θαμπά όνειρα, δίνουν το δικό τους στίγμα, μέσα από τις διαστάσεις της χαμοζωής. Είναι μοιρολατρικά παραδομένοι στο βούρκο του περιθωρίου, εγκλωβισμένοι μέσα στα δίχτυα του ξεθωριασμένου συνοικιακού τους περιβάλλοντος, που δεν τους αφήνει να κάνουν ένα βήμα παραπέρα. Φυλακισμένοι μέσα στις αυλές, τα μικρά δρομάκια και τις ταβέρνες της γειτονιάς, σαν μην άκουσαν ποτέ το κάλεσμα της ζωής, σαν να μη γνώρισαν ποτέ το απέραντο πλάτος των οριζόντων της. Ας σταχυολογήσουμε ένα εξαιρετικό χωρίο από τους «Αλανιάρηδες». « Έλα, έλα, φεύγα απ΄ τον κόσμο είπε στην όρνιθα καθώς την κρατούσε και που τον πείραξε πολύ, γιατί αισθάνθηκε στα χέρια του την καρδιά της να χτυπά δυνατά, φεύγα αφού η μοίρα σε έκανε με φτερούγες αντί με χέργια…. Ίσως ξανάρθεις, με χέργια και τότε ίσως εγώ θα είμαι με φτερούγες». Ο Δημοσθένης Βουτυράς υπήρξε μια ρωμαλέα και πολυδύναμη μορφή της ελληνικής πεζογραφίας. Κατόρθωσε με την ηθική του εμπνοή και την ευαισθησία του, να πάρει το περιθώριο και την ταβέρνα και να τα κάνει υψηλής μορφής τέχνη. Το παρόν δοκίμιο έχει δημοσιευθεί σε εφημερίδες της Ηλείας και σε περιοδικά πολιτιστικού ενδιαφέροντος.
*Ο συγγραφέας Πάνος Ν. Αβραμόπουλος, είναι M.Sc Δ/χος Μηχανικός Ε.Μ.Π.
www.panosavramopoulos.blogspot.gr