Μένης Κουμανταρέας
Γράφει ο Πάνος Ν. Αβραμόπουλος
Ένα πολύ ουσιαστικό ωστόσο στοιχείο της αισθητικής τεχνοτροπίας του Κουμανταρέα που κάνει τα κείμενά του γοητευτικά, ελκυστικά και χαριτωμένα, είναι η φρέσκια και αφτιασίδωτη γραφή του, που κουβαλάει πάντα αλάθητα μέσα της, τον παλμό, τους καημούς και τα προβλήματα της εποχής. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο αθηναίος συγγραφέας παράλληλα με το πολύπλαγκτοκαι ευρύ πεζογραφικό του έργο, έχει να επιδείξει πλούσιο και αξιομνημόνευτο έργο στο φάσμα της μετάφρασης. Έχει μεταφράσει με ξεχωριστή επιτυχία έργα σπουδαίων πεζογράφων της παγκόσμιας λογοτεχνίας, όπως Ουίλιαμ Φώκνερ, Χέρμαν Έσσε, Κάρσον Μακ Κάλερς, Χέρμαν Μέλβιλ, Γκέοργκ Μπύχνερ κ.α. Υπο αυτή την έννοια είναι σπουδαία η συμβολή του στην προσπάθεια που κατά καιρούς έχει γίνει από αξιόλογους λογοτέχνες μας, να μας εξοικειώσουν, με τα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Επίσης με πολύ αξιόπιστο τρόπο είχε μεταφράσει στα πρώτα βήματα της συγγραφικής του παρουσίας, Μοράβια, Χέμινγουαίη, Τζόυς, στο περιοδικό «Ταχυδρόμος».Ο Κουμανταρέας παρουσιάστηκε στα ελληνικά γράμματα το 1962, εκδίδοντας τη συλλογή διηγημάτων «Τα μηχανάκια» στον πανίσχυρο τότε παράγοντα του εκδοτικού μας χώρου Γιώργο Φέξη που έχασε την περιουσία του στα χαρτιά και τον Ιππόδρομο. Στο Φέξη μάλιστα ο συγγραφέας απευθύνθηκε με συστατική επιστολή του μεγάλου Μάνου Χατζηδάκη, αλλά και την παρότρυνση του φίλου του και καταξιωμένου μετέ-πειτα συγγραφέα Βασίλη Βασιλικού, που διέβλεπε στα γραπτά του νεαρού τότε Κουμανταρέα, μια ελπιδο-φόρο συγγραφική φλέβα. Αποσαφηνίζοντας εδώ ότι ο τίτλος «Μηχανάκια» αναφέρονταν όχι στα δίκυκλα, αλλά στα φλιμπεράκια που έπαιζε η νεολαία της εποχής, αλλά και ο ίδιος ο συγγραφέας. Τα διηγήματα συνι-στούν μια πολυεστιακή θέαση της γενιάς του, στην οποία ο Κουμανταρέας προετοιμάζει τους ήρωες που θα πρωταγωνιστήσουν στα επόμενα έργα του. Πρωταγωνιστής στα μηχανάκια είναι ένας νέος που μετεωρίζεται ανάμεσα στον τύπο του «γόη» των γυναικών και στον τύπο του κουλτουριάρη και στην εσωτερική διαπάλη μεταξύ των δυο αντιμαχόμενων, θα κατισχύσει ο διανοούμενος, αποτρέποντάς τον να απολαύσει ερωτικά τη γυναικεία ομορφιά, που του εξασφαλίζει η άλλη του μισή ψυχοσύνθεση του γόη. Τα δυο ευρύτερα γνωστά έργα του Κουμανταρέα που τον καταξίωσαν στις πλατιές μάζες του αναγνωστικού κοινού είναι η «Βιοτεχνία υαλικών» και η «Φανέλα με το νούμερο 9» (1986). Με την «Βιοτεχνία υαλικών» το 1975 ο συγγραφέας κάνει την εισαγωγή του στην αστική θεματολογία. Αντικείμενο του μυθιστορήματος είναι ο μικροαστικός συμβιβασμός της πάλαι ποτέ πρωτοστατούσας στους κοινωνικούς αγώνες ηρωίδας του Μπέμπας, προκειμένου να αφοσιωθεί στην ανασυγκρότηση της βιοτεχνίας υαλικών που της κληροδοτεί ο πατέρας της. Απόρροια αυτής της μεταστροφής της πρωταγωνίστριας Μπέμπας Ταντή, είναι να γίνει χαρακτηριστικός εκπρόσωπος της μικροαστικής νοοτροπίας που μέχρι χτές σφοδρά πολεμούσε.Παράλληλα όμως με την προσέγγιση του θέματος της μικροαστικής μετάλλαξης ο Κουμανταρέας εστιάζει πιο πλατιά στην φθορά των ιδανικών, που συμβολικά την παριστάνει με τη βιολογική φθορά της γερασμένης πια ηρωίδας του Μπέμπας Ταντή. Στη «Φανέλα με το νούμερο εννιά» ίσως το πιο πολυδιαβασμένο μυθιστόρημα του Κουμανταρέα πρωταγωνιστής είναι ένας καταφανώς ωραίος νέος, ο Σερέτης. Η αλαζονεία του όμως και η εγωπάθειά του, τον καθιστούν αντιπαθή παρόλα τα τάλαντα και τις χάρες που έχει σαν νέος άνθρωπος. Τελικά αυτά τα εγωπαθή σύνδρομά, είναι που θα τον οδηγήσουν στην πτώση. Αναμφίβολα στην καθολική αναγνώριση του έργου συνέβαλε ο καμβάς πάνω στον οποίο ο Κουμανταρέας στήνει το μυθιστόρημα του. Ο δαιδαλώδης, αλλά και τόσο αγαπητός συνάμα χώρος του ποδοσφαίρου. Και ήταν η πρώτη απόπειρα εξεικόνισης του ποδοσφαίρου στην ελληνική λογοτεχνία.
Παρατηρώντας τις αφηγηματικές επιλογές του Κουμανταρέα θα διαπιστώσουμε ότι επιλέγει περισσότερο το διήγημα, παρά το μυθιστόρημα. Στο διήγημα εστιάζει στον ένα και μοναδικό του ήρωα, ενώ στο μυθιστόρημα «χάνεται» στην πολυπρόσωπη δομή του. Ο συγγραφέας σχολιάζοντας τον ρόλο που διαδραματίζει και τις επιδράσεις που δέχεται από την πολιτική επικαιρότητα θεωρεί ότι ο δημιουργός πρέπει να έχει ευαισθητοποιημένες κεραίες απέναντι σ΄ αυτήν. Και μάλιστα όχι τόσο στην ίδια, αλλά στους κραδασμούς και στις επιπτώσεις που αυτή έχει στο κοινωνικό σύνολο. Λέι χαρακτηριστικά ο ίδιος «Ένας συγγραφέας πρέπει να έχει κεραίες. Όχι απλώς μόνο το γεγονός το πολιτικό, αλλά το αντίκρισμα που έχει στο σύνολο. Και όσο νωρίτερα το αντιλαμβάνεται αυτός τόσο καλύτερα». Ενώ σαν αληθινός διανοούμενος με διάστικτη την αγωνία για την πορεία και το μέλλον της σημερινής νεολαίας σχολιάζει «Δυο πράγματα καταπιέζουν σήμερα τα νέα παιδιά. Η ανία, η πλήξη, η έλλειψη διεξόδου και δεύτερον τα ναρκωτικά. Είναι δυο σοβαροί λόγοι που τυραννούν τη νεολαία σήμερα, αλλά δεν είμαι εγώ αυτός που θα τα γράψει. Γιατί ανήκω σε μια άλλη γενιά και δεν είμαι ο πιο αρμόδιος». Ο Μένης Κουμανταρέας με το πολύπλευρο έργο του, το ήθος του και την πνευματική του εντιμότητα, αποτελεί μια από τις σπουδαίες φυσιογνωμίες της μεταπολεμικής μας πεζογραφίας. Το παρόν κείμενο δημοσιεύτηκε σε εφημερίδες της Ηλείας και σε περιοδικά πολιτιστικού περιεχομένου και είναι απόσπασμα απο το υπο έκδοση βιβλίο μας «Κορυφαίοι της ελληνικής πεζογραφίας».
*Ο συγγραφέας Πάνος Ν. Αβραμόπουλος, είναι M.Sc Δ/χος Μηχανικός Ε.Μ.Π.
www.panosavramopoulos.blogspot.gr