Τάσος Αθανασιάδης

Τάσος Αθανασιάδης

Γράφει ο  Πάνος Ν. Αβραμόπουλος

Ο τελευταίος ίσως επιγενόμενος της θρυλικής γενιάς του ΄30 στην σύγχρονη ελληνική πεζογραφία Τάσος Αθανασιάδης, αποτύπωσε αδρά τον ίσκιο του στα ελληνικά γράμματα. Καλλιγράφος και αριστοκράτης του πνεύματος μας κληροδότησε ασύγγνωστης αισθητικής αξίας δημιουργίες, που διατέμνουν κάθε κοινωνική και πολιτιστική έκφανση του 20-ου αιώνα. Δέχτηκε μεγάλες αισθητικές επιδράσεις από τους κολοσσούς ρώσους της  πεζογραφίας και γονιμοποίησε την τεχνοτροπία του, οικοδομώντας ένα μεγαλόπνοο και στέρεο συγγραφικό έργο, που καταλάμπει στην ελληνική πεζογραφία. Ακόμα ο Αθανασιάδης επηρεάστηκε ζωτικά στη διαμόρφωση της συγγραφικής του φυσιογνωμίας από τους Αντρέ Ζίντ, Μαρσέλ Προύστ, Μαλαρμέ, Σάρκ Μόργκαν και όπως σημείωσε στην κριτική του ο Ανδρέας Χατζίνης, εξέφρασε τη βιωμένη συνείδηση και τη μοναξιά μιας ιδιοφυΐας, που εκφράστηκε στην ώριμη ώρα του πεπρωμένου της. Σε δυο φάσεις μπορεί να υπαχθεί το έργο του Αθανασιάδη, υπηρετώντας σε κάθε μια, ξεχωριστή αισθητική τάση. Στην πρώτη φάση της δημιουργίας του ο συγγραφέας εκφράζεται με το λυρισμό, με έναν απεριόριστο ψυχικό υποκειμενισμό. Πρώτο έργο αυτής της περιόδου είναι «Το ταξίδι στη μοναξιά» με υπότιτλο «Χρονικό από τη ζωή του Καποδίστρια». Στην υποβλητική αυτή δημιουργία για τον κυβερνήτη, ο Αθανασιάδης μας δίνει έναν Καποδίστρια πικραμένο και μοναχικό, μα ωστόσο δυνατό και αισιόδοξο, να πολεμά διμέτωπα τη μοίρα του που θα τον δικαίωνε σαν άνθρωπο εσωτερικά,  μα και ακόμη σαν διπλωμάτη αυστηρής συνέπειας και πράξης. Χωροχρονικά βρισκό-μαστε στα 1815 στην εποχή του ιστορικού Συνεδρίου της Βιέννης, που έθεσε τέρμα στους ναπολεόντειους πολέμους. Ο Καποδίστριας με διπλωματική δράση πολυδύναμη, τις αρετές και τα τάλαντα ενός προικισμέ-νου πολιτικού, αλλά και το κύρος και την αίγλη του υπουργού των εξωτερικών του τσάρου, κινείται με υποδειγματική άνεση στους κοσμικούς κύκλους των Συνεδρίων και των ανακτοβουλίων της Ευρώπης. Πάραυτα όλη αυτή η λάμψη δεν του χαρίζει την εσωτερική ευδαιμονία και τον κατατρύχει βαθύτατη μοναξιά. Αυτή την ψυχική κατάσταση αποτυπώνει  με αριστοτεχνικό τρόπο ο Αθανασιάδης. Μας δίνει ανάγλυφα την ευγενική πίκρα του κυβερνήτη, αλλά και τη γιομάτη σπόρους δημιουργίας μοναξιά του. Ο αναγνώστης μέσα στις σελίδες αυτού του έργου του Αθανασιάδη βιώνει συγκλονιστικά τις ψυχικές αναπάλσεις του Καποδίστρια, αισθάνεται και μαντεύει τα γεγονότα, γιατί νοιώθει βαθιά την λυρική και εντελώς εσωτερική υφή της τέχνης του Αθανασιάδη.

Ένα ακόμη χαρακτηριστικό πεζογράφημα της πρώτης δημιουργικής περιόδου του συγγραφέα είναι «Οι θαλασσινοί προσκυνητές». Στο έργο αυτό είναι διάχυτη η τυραννική αναζήτηση του Αθανασιάδη να μετατρέψει τη ζωή σε κάτι που μπορεί να μας μαγέψει. Έντονα είναι ακόμη σ΄ αυτά τα διηγήματα του Αθανασιάδη το στοιχείο της μοναξιάς. Οι ήρωές του είναι ανικανοποίητοι και  μη έχοντας εσωτερική πληρότητα οδηγούνται στο κενό και την απογοήτευση. Αισθάνονται μόνοι ακόμα και εάν κάποιος είναι δίπλα τους. Αδυνατούν να συνεννοηθούν μαζί του, κάθε προσπάθεια προσέγγισης μεταξύ τους ναυαγεί και η ψυχική τους απόσταση όλο και μεγαλώνει. Αυτά τα αποπνικτικά αισθήματα της ηθικής μοναξιάς αποτυπώνονται παραστατικά στην «Έρημη Χώρα» ένα από τα καλύτερα διηγήματα της συλλογής. Όπου η ψυχική και πνευματική ερημιά φωλιάζει μές την ψυχή της Κατίνας Ρόδη και του συζύγου της Αντρέα. Γράφει στα λόγια της Κατίνας ο Αθανασιάδης «Μην ανησυχείς … Δε θα φύγω. Δεν το σκέφτηκα μάλιστα ποτέ … Τι σημασία θα ΄χε πια τα τώρα … Ακουσέτο   και πίστεψε : Δεν με χάνεις γιατί δεν ήμουνα ποτέ κοντά σου Αντρέα …». Απόμακρη και ψυχικά έρημη είναι και η Άννα Καζούλη της «Νυχτερινής Πορείας» στους «Θαλασσινούς Προσκυνητές» η οποία «θέλει να τα μπορεί όλα και να μην παίρνει τίποτε, να νοιώθει πως είναι πολύτιμη για τους άλλους απρόσιτη για τους πολλούς, μοιραία και επιθυμητή». Οι ήρωες αυτής της πεζογραφικής περιόδου του Αθανασιάδη είναι καθαρά λυρικοί, «απόντες» εν τη παρουσία τους ανικανοποίητοι από το μάταιο ξόδεμα της ως τότε ζωής τους, που την αναπολούν εξεταστικά, φέρνοντας στην επιφάνεια της μνήμης τους χαρακτηριστικές λεπτομέρειες και δείχνουν να αμφιβάλουν για την ύπαρξη της ευτυχίας στη ζωή. Στη δεύτερη φάση της πεζογραφικής του δημιουργίας ο Αθανασιάδης επι-χειρεί μια σοβαρή αισθητική στροφή. Αποκηρύσσει τη λυρική πεζογραφία και προσχωρεί στο ορθόδοξο μυθιστόρημα και όπως σημειώνει ο κριτικός μας Απόστολος Σαχίνης υιοθετεί την άποψη πως πραγματική δημιουργία στους χώρους της μυθιστοριογραφίας υπάρχει μόνο με τη διαγραφή προσώπων, την ψυχική στερεότητα, τη σαφήνεια στα περιγράμματα και την καθαρή και γνήσια αφήγηση. Και η δεύτερη αυτή φάση εγκαινιάζεται με τους «Πανθέους». Ένα επικό μεγαλούργημα, μυθιστόρημα ποταμός που χρειάστηκαν για να το αποπερατώσει ο Αθανασιάδης 15 χρόνια, υπερεντατικής εργασίας.  «Οι Πανθέ-οι» συνιστούν μια απλόχωρη τοιχογραφία της σύγχρονης ελληνικής πραγματικότητας. Μέσα από την τραγική διάσταση της οικογένειας των «Πανθέων»  απεικονίζεται η ελληνική κοινωνία και το μαζικό της υποσυνείδητο στους βασικούς σταθμούς εξέλιξής της. Μακεδονικός αγώνας, Επανάσταση του Γουδί, Ελληνο-ιταλικός πόλεμος. Κεντρικά πρόσωπα ο Κίτσος Γαλάτης και η Μάρμω Πανθέου. Δυο σφόδρα ερωτευμένοι άνθρωποι που όσο τους τυραννούν οι κοινωνικές συμβάσεις  - Η Μάρμω είναι σύζυγος του γιατρού Ανδρέα Πανθέου που είναι θείος του Κίτσου Γαλάτη – τόσο περισσότερο δένονται ο ένας με τον άλλον. Ο αιώνιος ανεκπλήρωτος έρωτας που τον συναντά κανείς στα παγκόσμια αριστουργή-ματα της κλασικής λογοτεχνίας «Κρίνο στα λαγκάδια» του Μπαλζάκ, «Κόκκινο κρίνο» του Ανατόλ Φράνς. Η λεπταίσθητη σκιαγράφηση των πρωταγωνιστών εδώ από τον Αθανασιάδη προσεγγίζει στη  κυριολεξία το άπειρο της συγγραφικής τέχνης και αναβιβάζει τον Μικρασιάτη συγγραφέα στους κορυφαίους των ελληνικών γραμμάτων. Ο Κίτσος Γαλάτης ήταν από τους πολύπλοκους άντρες που αντιστέκονται στο μήνυμα μιας ωραίας γυναίκας, ίσως από κάποια υπερβολική πρόνοια για την εσωτερική τους ασφάλεια. Ωστόσο υποχωρούν πάντα την τελευταία στιγμή. Απο τη μια έτοιμοι να γευτούν τη γοητεία της σταλαματιά σταλαματιά, κι΄ από την άλλη πολεμώντας να κρατήσουν αδιάφθορα τα βάθη τους από το διαβρωτικό της κύμα. Πως όμως ζωγραφίζει με το χρωστήρα του ο συγγραφέας τη Μάρμω Πανθέου; Η Μάρμω είναι ο κλασικός τραγικός τύπος της γενιάς του ΄30. Πλάστηκε μόνο για να αρέσει για να είναι μόνο «γυναίκα», μια φύση διακοσμητική δημιουργημένη, μόνο για να αρέσει. Δείγμα γυναίκας παρμένο από την Ανατολή. Υποταγμένο, σιωπηρό, καταπιεσμένο και με απρόβλεπτες αντιδράσεις. Μια γυναίκα που υπομένει, καταπί-νει, κάποτε ξεσπά και επαναστατεί, αλλά είναι απροστάτευτη απέναντι στη δύναμη του ερωτικού πάθους. Και ανάμεσα στους δυο η τραγική φιγούρα του συζύγου της Μάρμως, γιατρού Ανδρέα Πανθέου. Αγαπά τόσο περισσότερο τη γυναίκα του, όσο λιγότερο την  έχει κατακτήσει. Μιλώντας με τον ανεψιό του Κίτσο που είναι ταυτόχρονα και εραστής της γυναίκας του σκέφτεται την ίδια στιγμή «Είναι γεννημένος για τον πόθο ! Όλα του, τα μάτια του, τα χείλη, τα φίνα δάχτυλα … Τι να΄ ναι άραγε αυτό το πάθος που δεν ήμουν καμωμένος να το γεννήσω σ΄ έναν άλλο και να το γευτώ». Όπως σημείωσε ο μεγάλος μας κριτικός Τάσος Βουρνάς για τη δεύτερη και κυριότερη πεζογραφική φάση του Αθανασιάδη «Οι ήρωές του είναι γεμάτοι κοινωνικό και πολιτικό αγνωστικισμό, πτοημένοι, πικραμένοι χωρίς λόγο, με τον θάνατο στην ψυχή. Αγκιστρώνοντας στην προσφιλή ιδέα τους της αποτυχίας». Ένα ακόμα σημαντικό έργο της Β΄ πεζογραφι-κής περιόδου του Αθανασιάδη είναι οι «Φρουροί της Αχαίας», που πραγματεύεται το κοινωνικό μας τοπίο στα χρόνια της στρατιωτικής δικτατορίας, αλλά και την στοιχειώδη αδυναμία της κοινωνίας να αντισταθεί, αφού παραδόθηκε στο προσωπικό βόλεμα, στο κυνήγι του χρήματος και της ηδονής, στην ηθική χαύνωση. Κατά τον Δ. Φραγκόπουλο το διήγημα αυτό αποτελεί μια από τις πιο πειστικές μαρτυρίες για την κοινωνική μας ζωή στα χρόνια της επταετίας.  «Τα άτομα τότε έγιναν φιλήδονοι κυνηγοί του κέρδους, περιφρουρώ-ντας την ατομική τους ασφάλεια. Και η ζευγματική δειλία συνόδευε σαν ίσκιος κάθε θερμή απόπειρα για μια αντιστασιακή ανάταση». Πρόκειται λοιπόν κατά τον Δ. Φραγκόπουλο για μια μυθιστορία γραμμένη με συναίσθημα καίριας ευθύνης και χωρίς καμιά από τις πυρακτωμένες και για τούτο μεροληπτικές εμπάθιες. Γιατί ο Αθανασιάδης «δεν θυσιάζει ποτέ στο επίκαιρο το καίριο, μήτε επιτρέπει στον εαυτόν του την προχειρολογία της δημαγωγίας». Στους «Τελευταίους εγγονούς» που αποτελεί μέρος της γνωστής τετραλογίας του Ο Αθανασιάδης αναφέρεται στις υπερβάσεις που έχουν συντελεστεί από τη νεολαία με κυρίαρχη αυτή στο πεδίο της σεξουαλικότητας. Στο μυθιστόρημα η συντριπτική πλειοψηφία των νέων και ιδίως των κοριτσιών έχει υπερκεράσει όλες τις αναστολές των προηγούμενων γενιών και τρέχει ασθματικά για να δοκιμάσει όλες τις μορφές φυσιολογικές και διάστροφες του αισθησιασμού, που έχει απλώσει το πέπλο του παντού. Τόσο στην πρώτη φάση όπου κυριαρχεί ο λυρισμός, όσο και στη δεύτερη φάση  της ορθόδοξης μυθιστοριογραφίας του Τ. Αθανασιάδη, η ευαισθησία του αναγνώστη γοητεύεται από την ποίηση του λόγου, την αβρότητα της εικόνας, ώστε να αισθάνεται δεσμώτης ενός ακαταμάχητου θέλγητρου. Ο Τάσος Αθανασιάδης με το οιστρηλατημένο έργο του γονιμοποίησε το απέραντο έδαφος της σύγχρονης ελληνικής γραμματολογίας. Δικαίως απεκλήθη από την κριτική ο επικός της αστικής τάξης. Γεννήθηκε στο Σαλιχλί της Μικράς Ασίας το Νοέμβριο του 1913 και απεβίωσε στην Αθήνα στις 21 Σεπτεμβρίου του 2006. Ήταν ακαδημαϊκός. Το παρόν κείμενο είναι απο τον κύκλο δοκιμίων μου «Κορυφαίοι της ελληνικής γραμματολογίας» - έχει δημοσιευθεί σε εφημερίδες της Ηλείας και περιοδικά πολιτισμικού χαρακτήρα - 
και είναι αφιερωμένο στον ατίμητο φίλο και συμπατριώτη μου μου απο την Ηλεία, ηθοποιό Άγγελο Αντωνόπουλο. Τον απαράμιλλο θεατράνθρωπο, μα πολύ περισσότερο ευαίσθητο διανοούμενο και ποιητή – «Αφύλακτη Διάβαση» επιγράφεται η τελευταία έξοχη ηθικά ποιητική του σύνθεση» - που με την αξεπέραστη υποκριτική του ικανότητα, υποδυόμενος τον γιατρό Ανδρέα Πανθέο, στο ομώνυμο σήριαλ της ΕΡΤ «ΟΙ ΠΑΝΘΕΟΙ», με έκανε να αγαπήσω με πάθος τον Τάσο Αθανασιάδη, σαν ήμουν μαθητής της ΣΤ’ Δημοτικού. Να είσαι πάντα καλά ηθικά ευγενή Άγγελε !

* Ο συγγραφέας Πάνος Ν. Αβραμόπουλος, είναι M.Sc Δ/χος Μηχανικός του Ε.Μ.Π.
www.panosavramopoulos.blogspot.gr

Share this

Related Posts

Previous
Next Post »