Πάνος Αβραμόπουλος: Κορνήλιος Καστοριάδης

Κορνήλιος Καστοριάδης

Γράφει ο Πάνος Ν. Αβραμόπουλος

Γνώρισε απο την τρυφερή ηλικία της νιότης το σκληρό πρόσωπο των εξουσιαστικών μηχανισμών και της πολιτικής εξουσίας, ωστόσο δεν έστερξε καμιά μορφή τρομοκρατίας, να καθυποτάξει το ελεύθερο και πρωτοπόρο πνεύμα του, που προδιάβαινε στους ορίζοντες της ιστορίας και γονιμοποιούσε την ανθρώπινη σκέψη. Τέτοιο ιστορικό μέγεθος και με αντίστοιχη φιλοσοφική συμβολή στο παγκόσμιο πνευματικό γίγνεσθαι υπήρξε ο πολυμερής διανοούμενος Κορνήλιος Καστοριάδης, εν άλλλοις διευθυντής σπουδών στην Σχολή Ανωτέρων Σπουδών Κοινωνικών Επιστημών του Παρισιού από το 1979. Διετύπωσε με τον βαθύβλυστο φιλοσοφικό του στοχασμό και το θερμουργό και ασίγαστο πνευματικό του πάθος, ρηξικέλευθες θεωρίες στο φάσμα της φιλοσοφίας του πολιτικού στοχασμού και της ψυχανάλυσης, που επεξέτειναν την ανθρώπινη σκέψη και διάνοιξαν νέους ορίζοντες. Ενώ απομένει μετά το θάνατό του, το παγκόσμιας αναγνώρισης συγγραφικό του έργο, ως περίσεπτο ηθικό κεφάλαιο του παγκόσμιου φιλοσοφικού στοχασμού. Με την κύκνεια συγγραφική του δημιουργία «Η φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας» να αποτελεί κεντρική αναφορά της παγκόσμιας σύγχρονης φιλοσοφικής σκέψης. Ο Καστοριάδης είδε το φως της ζωής στην Κωνστανινούππλη στις 11 Μαρτίου του 1922, αλλά οι γονείς του την ίδια μοιραία χρονιά εξόντωσης του Μικρασιατικού ελληνισμού, εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα. Πολιτικές πρωτοβουλίες για πρώτη φορά ανέπτυξε νεαρός ων επι Μεταξικής δικτατορίας και το 1941 έγινε μέλος του Κομμουνισιτκού Κόμματος. Λίγο αργότερα όμως μετά την γερμανική κατοχή θα συγκροτήσει μαζί με άλλους προοδευτικούς νέους της εποχής ομάδα που αντετίθετο στις κεντρικές επιλογές του ΚΚΕ, με αναθεωρητικό χαρακτήρα, κάτι που θα επισύρει τον στιγματισμό του απο το ΚΚΕ. Το 1943 προσχωρεί στην τροτσκιστική ομάδα του Σπύρου Στίνα, γεγονός που συνεπιφέρει τον απηνή διωγμό του τόσον απο τις αρχές της γερμανικής κατοχής, όσον και απο το ΚΚΕ.

Το 1994 αποτυπώνει στο περιοδικό «Αρχείο Κοινωνιολογίας και Ηθικής» και τις πρώτες του σκέψεις στο φάσμα της Κοινωνιολογίας, επιχειρώντας ανάλυση στον Μάξ Βέμπερ (Max Weber). Στην Αθήνα σπουδάζει νομικές και οικονομικές επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Όμως έχει σημάνει η ιστορική ώρα των τραγικών «Δεκεμβριανών» για την Ελλάδα και ο Καστοριάδης αποδοκιμάζοντας έντονα την στάση του ΚΚΕ, αναγκάζεται κυνηγημένος να διαφύγει στο Παρίσι, με υποτροφία του Γαλλικού Ινστιτούτου που του εξασφαλίζει ο μεγάλος γάλλος διαννούμενος Οκτάβιος Μερλιέ (Octave Merlier). Την ίδια περίοδο και για ανάλογους λόγους μέσα στη δραματική φυσιογνωμία της εποχής, τον δρόμο για το Παρίσι υποστηριζόμενοι απο τη Γαλλικό Ινστιτούτο θα πάρουν και διακόσια άλλα ελληνόπουλα, επώνυμοι αργότερα διαννούμενοι όπως ο Κώστας Αξελός, ο Κώστα Παπαϊωάννου κ.α. Στο Παρίσι που θα αποτελέσει το πνευματικό και πολιτικό ορμητήριο για την υπόλοιπη ζωή του, ο Καστοριάδης γίνεται μέλος της τροτσκιστικής Τετάερτης Διεθνούς και του Διεθνιστικού Κομμουνιστικού Κινήματος, απο τα οποία θα απομακρύνεται καθώς θα διαπλάθει την πολιτική του φιλοσοφία, οπότε το 1948 θα εγκαταλείψει οριστικά τον τροτσκιστικό χώρο. Το 1948 όμως ο μεγάλος αριστερός διαννούμενος και φιλόσοφος και οπλισμένος με στέρεα επιστημονική συγκρότηση, ξεκινάει την συνεργασία του με τον Οργανισμό Οικονομικής Ανάπτυξης και Συνεργασίας τον γνωστό (ΟΟΣΑ), εργαζόμενος μέχρι το 1970 στην υπηρεσία Στατιστικής Εθνικών Λογαριασμών και Μελετών Ανάπτυξης. Το 1948 είναι μια ημερομηνία ορόσημο για τον Καστοριάδη αφού διασταυρώνει τα βήματά του, με τον γάλλο διαννούμενο Κλώντ Λεφώρ και ιδρύει την περιβόητη ομάδα πολιτικής σκέψης «Socialism ou Barbarie» η οποία και για δεκαεπτά συναπτά έτη θα εκδίδει το ομώνυμο περιοδικό πολιτικού στοχασμού, που θα αποτελέσει κοιτίδα πολιτικής άρωγής και έπαλξη λόγου, πολλών άλλων μεγάλων ευρωπαίων διανοητών. Απόρροια αυτής της σπουαίας πολιτικής παρέμβασης του περιοδικού είναι και τα αργότερα εκδοθέντα βιβλία του Καστοριάδη «Η γραφειοκρατική κοινωνία» (1973), «Η πείρα του εργατικού κινήματος» (1974), «Το περιεχόμενο του Σοσιαλισμού», Σύγχρονος Καπιταλισμός και Επανάσταση», «Η γαλλική κοινωνία» (1979). Μέσα απο τις γραμμές του πρωτοπόρου και εμπνευσμένου περιοδικού «Σοσιαλισμός η Βαρβαρότητα» ο Καστοριάδης άσκησε δριμύτατη κριτική στην ορθόδοξη αριστερά και κατέθεσε τις νεωτεριστικές πολιτικές του απόψεις. Στηλιτεύοντας την δομή της ρώσικης επανάστασης έγραφε «Η ρωσική επανάσταση οδήγησε στην εγκαθίδρυση ενός νέου τύπου καθεστώτος εκμετάλλευσης και καταπίεσης όπου μια νεά κυρίαρχη τάξη, η γραφειοκρατία, σχηματίστηκε γύρω απο το κομμουνιστικό κίνημα. Αλλά μαστιγώνοντας και τις στρεβλώσεις και τις κοινωικές ανισορροπίες του καπιταλισμού, ο μεγάλος διανούμενος σημείωνε πως «το κριτήριο ταξικής διαφοροποίησης, είχε πάψει πλέον να είναι η κατοχή και ο έλεγχος των μέσων παραγωγής, αλλά η κατοχή και ικανότητα άσκησης εξουσίας». Προοδευτικά ο Καστοριάδης θα απωστεί απο την μαρξιστική ανάλυση και την θεωρία της ιστορίας, που ήταν οι ακρογωνιαίοι λίθοι της πολιτικής του θεώρησης. Αυτή του την πολιτικοφιλοσοφική στροφή θα αποτυπώσει στο πολιτικό του δοκίμιο «Μαρξισμός και επαναστατική κοινωνία», το οποίο θα περιληφθεία αργότερα στο μεγαλειώδες βιβλίο του «Η φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας». Πάραυτα όμως και ενώ ο ρηξικέλευθος διανοητής, κατέθεσε καινοτόμες απόψεις που αποτέλεσαν το πρόπλασμα μετεξέλιξης της πολιτικής φιλοσοφίας, ο ίδιος δεν απολάμβανε της αντίστοιχης αναγνώρισης με τα πολιτικά δοκίμιά του. Τούτο συνέβαινε διότι ο Καστοριάδης υφιστάμενος ηθική τρομοκρατία, έγκονη του γεγονότος ότι δεν είχε γαλλική υπηκοότητα, αλλά και ούτε και διαβατήριο, εξαναγκάζονταν να υπογράφει τα κείμενά του με διάφορα ψευδώνυμα. Το 1967 η ομάδα πολιτικής σκέψης «Socialisme ou Barbarie» αποσυνετέθη. Όμως οι πολιτικές της παρακαταθήκες είναι αυτές που θα εμπνεύσουν τους γάλλους φοιτητές για να πραγματοποιήσουν την περίφημη εξέγερση του Μάη του 1968, με ηγέτη τον Ντανιέλ Κον Μπετίτ. Το 1970 είναι μια χρονιά ορόσημο για τον Καστοριάδη, διότι του απονέμεται η γαλλική υπηκοότητα και μπορεί έτσι ελεύθερος και απερίσπαστος να καταθέτει δημόσια τις πολιτικές του απόψεις. Παράλληλα όμως πραγματοποιεί και μια σημαντική διαφοροποίηση στο εποικοδόμημα της πολιτικής του σκέψης. Εστιάζει έτσι στις πολιτικές και κοινωνιολογικές του αναλύσεις, διαθαλασμένες όμως τώρα μέσα απο τον φακό της ψυαχανάλυσης, που εφεξής θα αποτελεί το κεντρικό φιλοσοφικό του έργαλείο.

Τις καινοτόμες απόψεις του για τις κοινωνικές και πολτικές δομές, ιδωμένες μέσα απο το πρίσμα της ψυχανάλυσης, θα τις αποτυπώσει ο μεγάλος διαννοούμενος στο κλασικό βιβλίο του, που θεωρείται και η κορωνίδα του φιλοσοφικού του ετασμού «Η φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας». Κεντρικό ρόλο, για την κατανόηση και εμπέδωση της κοινωνικής και πολιτικής ζωής του ανθρώπου, διαδραματίζει η έννοια του «φαντασιακού», την οποία ο Καστοριάδης, θεωρεί βάση της ανθρώπινης δημιουργίας. Στο απόγειο της αναγνώρισής του και ως φιλόσοφος και ως κοινωνιολόγος και ως πολιτικός αναλυτής, ο Κωνσταντινουπολίτης διανοούμενος εξελέγη διευθυντής της περίφημης «Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales», στην οποία υπήρξε εισηγητής του κεντρικού φιλοσοφικοπολιτικού σεμιναρίου «Θέσμιση της κοινωνίας και ιστορική δημιουργία».Ο Καστοριάδης μέσα στον ταραχώδη και πολύπλαγκτο πνευματικό και φιλοσοφικό βίο του έδρεψε πλήθος δάφνες και ηθικά αριστεία, διεθνούς αναγνώρισης. Κατά πολλούς έγκυρους ακαδημαϊκούς και αναλυτές ίσως να ήταν ο πιο σημαντικός καινοτόμος πολιτικός στοχαστής, που προχώησε σε απροσέγγιστες μέχρι τότε σφαίρες την πολιτική φιλοσοφία». Και δικαίως αποτελεί έτσι την ουσιωδέστερη βιβλιογραφική αναφορά στην σύγχρονη πολιτική σκέψη απο όλους τους μεγάλους ακαδημαϊκούς και διαννοούμενος. Στα στερνά χρόνια της ζωής του επεσκέπτετο πολύ συχνά την Ελλάδα και πραγματοποίησε σειρά διαλέξεων και στην ελληνική ακόμα επαρχία, που σε όλες του τις θεωρήσεις αποτιμάτο ως, ένας βασικός και ανεκματάλευτος πυλώνας κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης. Πραγματοποίησε έτσι σειρά διαλέξεων στο Ηράκλειο, στον Βόλο, την Θεσσαλονίκη, το Ρέθυμνο κ.α. Το συγγραφικό του έργο παρόλους τους περισπασμούς και τις διώξεις που υπέστη ο Καστοριάδης, είναι ογκωδέστατο και εξαιρετικής ποιότητας για την φιλοσοφική του πρωτοτυπία. Αποτελεί αναμφίβομα σήμερα ζωτικής σημασίας κεφάλαιο στην παγκόσμια πολιτική σκέψη, αφού αποτέλεσε κεντρικό μεθοδολογικό εργαλείο πολιτικού στοχασμού, πολλών αναγνωρισμένων ακαδημαϊκών και στοχαστών. Σπουδαιότερο έργο του θεωρείται «Η φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας». Ενώ σημαντική θέση κατέχουν σ΄αυτό τα βιβλία του : «Η πείρα του εργατικού κινήματος», «Τα σταυροδρόμια του λαβύρινθου», «Το επαναστατικό πρόβλημα σήμερα», «Απο την οικολογία στην αυτονομία», «Ο Θρυματισμένος Κόσμος», «Η άνοδος της ασημαντότητας», «Χώροι του ανθρώπου», «Η «ορθολογικότητα» του καπιταλισμού», «Ανθρωπολογία, Πολιτική, Φιλοσοφία». Ο μεγάλος πολιτικός διανοητής, που με τον βαθύβλυστο φιλοσοφικό στοχασμό του και το καινοτόμο συγγραφικό του έργο, ανακαίνισε την πολιτική φιλοσοφία στον 20-ο αιώνα, απεβίωσε στις 26 Δεκεμβρίου του 1997. Υπήρξε ένα ακαταδάμαστο πνεύμα, που υφίσταται πλέον στην φαντασμαγορία της ιστορίας ... Το παρόν κείμενο έχει δημοσιευθεί σε εφημερίδες της Ηλείας και σε άλλα έντυπα κοινωνικού και πολιτικού στοχασμού.

*Ο συγγραφέας Πάνος Ν. Αβραμόπουλος, είναι M.Sc Δ/χος Μηχανικός Ε.Μ.Π.
www.panosavramopoulos.blogspot.gr