Σταφιδικό
Ηλεία η προμαχούσα
Γράφει ο Πάνος Ν. Αβραμόπουλος
Ηλεία η προμαχούσα
Γράφει ο Πάνος Ν. Αβραμόπουλος
Δεν είναι μόνο η οφειλόμενη τιμή απέναντι στην Ελληνίδα αγρότισσα και τον έλληνα αγρότη - οι οποίοι συνδράμουν ατέλευτα με τον ίδρο τους από συστάσεως του ελληνικού κράτους, την εθνική οικονομία - που μας εξωθούν κατ’ αδήριτο τρόπο σήμερα, στην ιστορικοκοινωνική προσέγγιση του σταφιδικού προβλήματος. Αλλά και η ευχάριστη διαπίστωση και οφειλόμενη συνάμα τιμή απέναντι στο γεγονός, ότι ο προπάτορας του αγροτικού κινήματος στην Ελλάδα είναι το σταφιδικό. Με τα άγια χώματά μας την προμαχούσα Ηλεία, να δίνει το εναρκτήριο λάκτισμα για τις αγροτικές- λαϊκές κινητοποιήσεις, που αν δεν συνέτειναν στην ριζοσπαστική επίλυσή του, δρομολόγησαν μια προοδευτικότερη προσέγγιση του προβλήματος, από τους φορείς της πολιτικής εξουσίας. Από την επανάσταση λοιπόν του 1821 απέναντι στο έρεβος της οθωμανικής δουλείας, οι αγρότες του Μωριά δίνουν έγκαιρα κοινωνικό χαρακτήρα στον αγώνα της εθνεγερσίας, προτάσσοντας μεταξύ άλλων ως βασικά αιτήματα πέρα από την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού, την απαλλοτρίωση των εθνικών γαιών, αλλά και την ανάληψη γενικότερης κοινωνικής μέριμνας από το μετεπαναστατικό κράτος που θα οδηγούσε στην ομαλή κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη της πατρίδας, μακριά από κοινωνικές ρήξεις και αντίρροπες δυνάμεις στην κοινωνία. Δυστυχώς όμως όλα τούτα τα οράματα για τα οποία χύθηκε αίμα ελληνικό πολύ διαψεύδονται οικτρά, αφού την στυγνή εκμετάλλευση απο τον τούρκο δυνάστη στο απελευθερωμένο πια ελληνικό κράτος, πολύ γρήγορα και με αριστοτεχνικό μάλιστα τρόπο διαδέχονται οι μεγαλοκτηματίες εκμεταλλευτές και τοκογλύφοι. Και στον Μωριά, πεδίο δόξης λαμπρόν για να αναπτυχθούν αυτές οι φλύκταινες που μόνον κοινωνικές στρεβλώσεις μπορούσαν να εγκυμονούν, προσφέρει ο ξανθός και μαύρος καρπός των αμπελιών μας, που κατά κύριο λόγο εξάγεται στις αγορές της Μεγάλης Βρετανίας.
Την ώρα που η παραγωγή βελτιστοποιείται και η ποιότητα της σταφίδας μας εγγίζει αξιοζήλευτα όρια ο σταφιδοπαραγωγός πεινάει. Γιατί; Γιατί σφετερίζονται τον μόχθο και τον ιδρώτα του οι μεγαλοκληρωτοί που του ενοικιάζουν έναντι εξουθενωτικού ενοικίου τα σταφιδάμπελα και οι τοκογλύφοι, που έγκαιρα φροντίζουν με μύριους εκβιασμούς να του υποθηκεύσουν την παραγωγή. Και αλήθεια, όποιος μελετητής ανατρέξει στα παλιά χαρτιά των υποθηκοφυλακείων των ημερών αυτών, θα διαπιστώσει το δράμα και την συντριβή πολλών αγροτικών νοικοκυριών. Στα βαρυφορτωμένα από τη σκόνη και κιτρινισμένα από το χρόνο βιβλία μετεγγραφών, με αδρές γραμμές είναι αποτυπωμένη η στυγνή εκμετάλλευση του ανυπεράσπιστου τότε από την πολιτεία σταφιδοπαραγωγού, που δουλεύει αγόγγυστα για τον έμπορο και τον τοκογλύφο, έχοντας υποθηκευμένο το αμπέλι του με το «δικαίωμα της εξωνήσεως».
Μέσα σ’ αυτό λοιπόν το κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο, το 1894 - δεκαέξι χρόνια δηλαδή πριν το Κιλελέρ - εκσπάζει η πρώτη μεγάλη κρίση του σταφιδικού που θα κρατήσει για χρόνια. Βασικά αίτια τώρα της κρίσης η αδυναμία απορρόφησης της παραγόμενης σταφίδας ή εξευτελιστική της τιμή που μόλις και μετά βίας δίνει την δυνατότητα στους σταφιδοπαραγωγούς να αντεπεξέλθουν στα έξοδα κόστους της παραγωγής. Μερικοί εμπνευσμένοι τότε παράγοντες της αγροτικής οικονομίας με προεξάρχοντα τον φωτισμένο Πυργιώτη Θαλή Θεοδωρίδη προτείνουν να γίνουν συνεταιρισμοί, όπου μέσα από τις συνεταιριστικές τους οργανώσεις θα εδίδετο η δυνατότητα στους παραγωγούς αφενός μεν να προασπίσουν την τιμή της σταφίδας, αφετέρου δε να την διακινήσουν σωστά.
Δυστυχώς όμως η ωραία τούτη πρόταση που υπόσχονταν να απαλλάξει τον παραγωγό από το ληστρικό και ασύδοτο - μακριά από κάθε κρατική παρέμβαση - κύκλωμα των εμπόρων, θα βρει σθεναρή αντίσταση από τους παράγοντες της συντήρησης. Ιδία στο πρόσωπο του πατρινού μεγαλεμπόρου και πολιτικάντη Θ. Βουρλούμη. Τούτος μάλιστα ήδη από το 1878 ρίχνει στην τράπεζα συζήτησης του σταφιδικού προβλήματος την ιδέα της παρακράτησης. Δεν μπορούν όμως σε καμιά περίπτωση οι αγρότες - σταφιδέμποροί μας, να συμβιβαστούν με το μέτρο της παρακράτησης που εκ προοιμίου τους συρρικνώνει περαιτέρω ακόμη, το γλίσχρο εισόδημά τους. Έτσι το 1895 νέες κινητοποιήσεις ξεσπάζουν με την προμαχούσα ιδιαίτερη πατρίδα μας Ηλεία, να οδηγεί σε πανελλαδικό επίπεδο την διεξαγωγή τους. Αρχηγός των Ηλείων αγροτών ο Παπαστασινός. Ένας φωτισμένος ρασοφόρος από την Μπαρμπάσαινα, που αισθάνονταν την αδικία απέναντι στους αγωνιστές της υπαίθρου, πύρινη ρομφαία να του καίει την καρδιά. Οι δυναμικές αντιδράσεις των σταφιδοπαραγωγών προσλαμβάνουν χαρακτήρα καθολικής εξέγερσης κάτι που αναγκάζει την Βουλή να ψηφίσει τον νόμο ΒΓΟ, ο οποίος προέβλεπε παρακράτηση 15% στο ποσό της σταφίδας που εξάγονταν όμως στο εξωτερικό.
Περνούν τέσσερα χρόνια και το 1899 ψηφίζεται καινούριος νόμος ο ΒΦΠ΄. Η παρακράτηση παίρνει μόνιμο χαρακτήρα για δέκα χρόνια, προκειμένου απο τα έσοδά της να δημιουργηθεί η ΣΤΑΦΙΔΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ. Μάλιστα το 1903 με τον νόμο ΒΠΞΕ΄ που θα ψηφίζεται θα διευρυνθεί το ποσοστό της από 15% σε 24%. Η δυσβάσταχτη όμως τούτη αύξηση αποτελεί το έναυσμα για νέα παναγροτικά συλλαλητήρια που κορυφώνονται στην Πελοπόννησο το Μάη του 1903 μεταμορφώνοντάς την σε φλογερό καμίνι. Μια απόπειρα μάλιστα του πρωθυπουργού Δημητρίου Γούναρη να υποστηρίξει δημοσία στην Πάτρα τις απόψεις των σταφιδεμπόρων απολήγει σε γιουχάισμά του, ενώ ανάλογη τύχη έχουν αντίστοιχα εγχειρήματα υπουργών του. Απαύγασμα δε των κινητοποιήσεων είναι η πρόταση των σταφιδοπαραγωγών για την δημιουργία Μονοπωλίου, όσον αφορά την εξαγωγή της σταφίδας, μέσω του οποίου ευελπιστούσαν να αποφύγουν την εκμετάλλευση, αναλαμβάνοντας τον έλεγχό του. Πρόταση που θα βρει φλογερούς υποστηρικτές πρωτίστως στον Πύργο και έπειτα στην Πάτρα, αρκετούς διανοουμένους που στέκονταν στο πλάι των χειμαζόμενων σταφιδοπαραγωγών. Αξίζει εδώ εμφατικά να τονίσουμε ότι αυτήν την περίοδο και οι δυο προαναφερόμενες πόλεις του Μωριά δονούνται από κοινωνικό ρομαντισμό και ριζοσπαστικές ιδέες που φαίνεται να φτάνουν στην Πελοπόννησο από το μακρινό Παρίσι.
Μια εκδοτική πανσπερμία, με εφημερίδες και περιοδικά, έρχεται να στηρίξει τους αγώνες των αγροτών, ενώ τυπώνονται και μπροσούρες με θεματικό αντικείμενο το σταφιδικό ζήτημα. Χαρακτηριστική αυτής της προσπάθειας, αλλά και του κοινωνικοοικονομικού κλίματος που επικρατεί στον νομό τότε «Αχαιοήλιδας» είναι μια ανταπόκριση από τον Πύργο γύρω στο 1900 στο περιοδικό «Ταν Νουβώ» του Παρισιού. Αναφέρει μεταξύ άλλων: «... Εδώ στον Πύργο δεν υπάρχουν τσιφλικάδες. Η μικρή ιδιοκτησία επικρατεί, είναι όμως καταχρεωμένη και πνιγμένη από τον δράκο της τοκογλυφίας. Από την επίδραση των ιδεών μας έγιναν πολλά συλλαλητήρια στην πόλη μας Πύργο ενάντια στους τοκογλύφους. Ζήτησαν ακόμα και την κατάργηση των φόρων. ... Στις συγκεντρώσεις αυτές οι παπάδες ήταν επικεφαλείς των αγροτών ενάντια στο κράτος και τους κεφαλαιοκράτες. Πολλοί σύντροφοί μας και πολλοί αγρότες πιάστηκαν και καταδικάστηκαν σε κάμποσους μήνες φυλάκιση. Η επιτυχία τούτη του αγροτικού κινήματος ανάγκασε την κυβέρνηση να υποχωρήσει...».
Δεν στέργουν όμως σε καμιά περίπτωση οι μεγαλέμποροι εξαγωγείς της σταφίδος να αποδεχτούν την δημιουργία του προτεινόμενου από τους παραγωγούς Μονοπωλίου - που θα σήμαινε απώλεια του εξαγωγικού εμπορίου από τα χέρια τους - και σε αγαστή συνεργασία με Άγγλους εμπόρους προτάσσουν λυσσαλέα αντίσταση. Το δίλημμα που προωθούν απλό: Αν δημιουργηθεί μονοπώλιο η Αγγλία θα σταματήσει να απορροφά την σταφίδα ... Και πράγματι κατορθώνουν να κάμψουν τους ξεσηκωμένους στον Μωριά σταφιδοπαραγωγούς. Τι μέλλει γενέσθαι όμως με την δημιουργηθείσα το 1899 Σταφιδική Τράπεζα; Υπό το βάρος της κακοδιαχείρισης και της αλόγιστης δανειοδότησης μεγαλεμπόρων χρεοκοπεί. Και το χειρότερο, υπήρχαν στις αποθήκες της 200 εκατομμύρια περίπου λίτρα σταφίδας από την παρακράτηση απούλητα.
Ένα νέο λοιπόν κύμα διαμαρτυριών και έντονης δυσφορίας ξεσηκώνεται από τους αγρότες σταφιδοπαραγωγούς και στην θέση της Σταφιδικής τράπεζας ιδρύεται το 1905 η ΕΝΙΑΙΑ «προνομιούχος εταιρία προς προστασίαν της παραγωγής και εμπορίας της σταφίδος» με έδρα τας Αθήνας. Και τούτος όμως ο νεοπαγής φορέας δεν θα μπορέσει να δώσει λύση στο δαιδαλώδες σταφιδικό πρόβλημα. Μια ακολουθία κινητοποιήσεων, συλλαλητηρίων και δυναμικών αντιδράσεων θα είναι η απάντηση των σταφιδοπαραγωγών στα σκάνδαλα που συνόδευσαν το σταφιδικό, ώσπου με νόμο της 20ης Νοεμβρίου το 1925 και αντίστοιχα διατάγματα από 16ης Νοεμβρίου του 1926, ο αείμνηστος Ελευθέριος Βενιζέλος θα επιχειρήσει μέσω της ίδρυσης του γνωστού μας ΑΣΟ, μια ριζοσπαστικότερη προσέγγιση και διευθέτηση του προβλήματος. Με γενεσιουργούς του αιτίες να εξακολουθούν να αποτελούν σταθερά η απορρόφηση και η τιμή πώλησης. Από τότε μέχρι σήμερα, η ιστορική πορεία του σταφιδικού είναι γνωστή, για να εξακολουθεί ακόμα να ταλανίζει την αγροτική οικονομία και μια μεγάλη μάζα παραγωγών που έμειναν αμετανόητοι εραστές της καλλιέργειας του αποκαλούμενου και «μαύρου χρυσού». Και είναι καιρός που πρέπει σύσσωμη η πολιτική ηγεσία του τόπου, να ενσκήψει με αγάπη πάνω στους σταφιδοπαραγωγούς και να δρομολογήσει την αποκατάστασή τους … Το παρόν άρθρο μου έχει δημοσιευθεί και στις εφημερίδες "Αυγή", "Πατρίς", "Παρατηρητής" της Ηλείας, καθώς και στην "Ηλειακή Πωτοχρονιά".
*Ο συγγραφέας Πάνος Ν. Αβραμόπουλος είναι M.Sc. Δ/χος Μηχανικός Ε.Μ.Π.
www.panosavramopoulos.blogspot.gr