Σοφοκλής Βενιζέλος
Αριστοτέχνης της πολιτικής, αλλά ...
Γράφει ο Πάνος Ν. Αβραμόπουλος
Αριστοτέχνης της πολιτικής, αλλά ...
Γράφει ο Πάνος Ν. Αβραμόπουλος
Έχοντας
επωμιστεί το βαρύ πολιτικό κληροδότημα του γίγαντα πατέρα του
αειμνήστου Ελευθερίου Βενιζέλου - που γονιμοποίησε τη γη και τα πελάγη
της ελληνικής πατρίδας, όσο κανείς άλλος Έλληνας στον εικοστό αιώνα -
«κλήθηκε» να αγωνιστεί στον πολιτικό στίβο ο δευτερότοκος υιός του
εθνάρχη Σοφοκλής Βενιζέλος. Από τους πολιτικούς αναλυτές και ιστορικούς
της εποχής του, θεωρήθηκε μύστης της πολιτικής τέχνης και δεξιοτέχνης
του παρασκηνίου, ωστόσο δεν ήρκεσαν αυτά τα στοιχεία για να μετατρέψει
την πολιτική του παρουσία ο Σοφοκλής Βενιζέλος, σε ένα διευρυμένο
κοινωνικοπολιτικό ρεύμα με βάθος στον χρονικό ορίζοντα. Πάραυτα ο
κρητικός πολιτικός έφτασε στο πρωθυπουργικό αξίωμα στις 10 Απριλίου του
1944 όταν παραιτήθηκε η κυβέρνηση Τσουδερού, στις 23 Μαρτίου του 1950
αλλά, και στις 21 Αυγούστου του 1950, διαδεχόμενος τον Νικόλαο Πλαστήρα.
Ως πολιτικός κατέλειπε μεγάλο έργο από την θέση του υπουργού των
Εξωτερικών ιδία στην κυβέρνηση Νικολάου Πλαστήρα. Δεσπόζουσα θέση σ΄
αυτό κατέχει η επίσκεψή του τον Ιανουάριο του 1952 στην Άγκυρα και την
Κωνσταντινούπολη, κατά την οποία προέβη σε ιδιαίτερα επωφελείς
συνομιλίες για την εξέλιξη των διμερών σχέσεων της χώρας μας με την
Τουρκία, με τους Τζελάλ Μπαγιάρ, Αντνάν Μεντερές και Φουάτ Κιοπρολού,
αντίστοιχα πρόεδρο, πρωθυπουργό και υπουργό εξωτερικών της γείτονος
χώρας. Ο Σ. Βενιζέλος από την θέση του υπουργού των Εξωτερικών ακόμα
είχε υπογράψει την ένταξη της Ελλάδος στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ,
που είχε θεωρηθεί τότε mutatis mutandis, επίτευγμα για την εξωτερική
πολιτική της χώρας. Η υπογραφή της ένταξης στο ΝΑΤΟ, είχε επικυρωθεί από
την βουλή των Ελλήνων στις 18 Φεβρουαρίου του 1952. Την δαιδαλώδη
επίσης πολιτική παρουσία του Σοφοκλή Βενιζέλου θα συνοδεύει για πάντα -
συνιστώντας μελανό σημείο της πολιτική μας ιστορίας - ο αναπάντεχος
θάνατός του την νύχτα της 7-ης Φεβρουαρίου 1964 κατά την επιστροφή του
στην Αθήνα από την Κρήτη, μετά από επίπονη προεκλογική περιοδεία,
προκειμένου να συμμετάσχει στις προκηρυχθείσες εκλογές της 16-ης
Φεβρουαρίου 1964. Στις οποίες φευ δεν μπόρεσε να συμμετάσχει και να
πανηγυρίσει την νίκη του κόμματός του. Η επίσημη εκδοχή του θανάτου του
Σ. Βενιζέλου ήταν φυσιολογικός θάνατος. Μιαν άλλη όμως σοβαρή ερμηνεία
του γεγονότος απέδιδε τον θάνατό του σε δολοφονική ενέργεια. Η οποία με
την σειρά της σχετίζονταν με την ανεπιθύμητη για κάποιους πολιτικούς
κύκλους συνδρομή του Σοφοκλή Βενιζέλου, στην διαφυγή του Κωνσταντίνου
Καραμανλή στο Παρίσι με το ψευδώνυμο Βασίλης Τριανταφυλλίδης.
Ο Σοφοκλής
Βενιζέλος είδε το φως της ζωής στα Χανιά τον Νοέμβριο του 1894. Έλαβε
τις εγκύκλιες γυμνασιακές του σπουδές και κατόπιν εισήχθη το 1911 στην
στρατιωτική σχολή των Ευελπίδων. Συμμετείχε στην Μικρασιατική
εκστρατεία, ενώ το 1920 παραιτήθηκε από τον στρατό για να κατέλθει στον
πολιτικό στίβο, οπότε και εξελέγη βουλευτής Χανίων. Αφότου ξέσπασε το
κίνημα του ΄22, επέστρεψε στο στρατό και διορισθείς ως ακόλουθος της
πρεσβείας μας στο Παρίσι, παρέμεινε για οκτώ χρόνια στη θέση, οπότε και
αποστρατεύτηκε με τον βαθμό του συνταγματάρχου. Ο θάνατος του πατέρα του
εθνάρχη Ελευθερίου Βενιζέλου το 1936 θα δρομολογήσει την ενεργότερη
δραστη-ριοποίησή του στα πολιτικά μας δρώμενα, έτσι θα εκλεγεί την ίδια
χρονιά, μέλος της τριμελούς διοικούσης επιτροπής του κόμματος των
Φιλελευθέρων. Τον Μάιο του 1943 η κατοχική κυβέρνηση Εμμ. Τσουδερού, που
δίκην της γερμανικής κατοχής έχει προσφύγει στο Κάιρο του αναθέτει το
υπουργείο των Ναυτικών. Ενώ με την παραίτησή της τον Απρίλιο του 1944
αναλαμβάνει την πρωθυπουργία. Για να παρέμβει ελάχιστο χρονικό διάστημα
αργότερα από κοινού με τον ναύαρχο Βούλγαρη στην καταστολή εκσπάζοντος
ναυτικού κινήματος, που στόχευε στην παλινόρθωση της βασιλείας και δη
του βασιλέως Γεωργίου. Συμμετείχε στην απελευθερωτική κυβέρνηση του
Γεωργίου Παπανδρέου το 1944 που διοργάνωσε το συνέδριο του Λιβάνου, με
την πολιτική παρουσία των κομμουνιστών. Αυτό το στοιχείο όμως αποτέλεσε
σημείο τριβής μεταξύ των δυο ανδρών και έτσι ο Σ. Βενιζέλος και άλλοι
πολιτικοί με φιλελεύθερες ιδεολογικές καταβολές, παραιτήθησαν από την
κυβέρνησή του στις 24 Απριλίου του 1944.
Επηκολούθησε
κυβέρνηση εθνικής ενότητος λίγες ημέρες αργότερα και μετά ακριβώς την
εκκένωση της χώρας από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής, αφίχθη στην
Αθήνα μετά την πρόχειρη διαμονή της στην Ιταλία. Στο κυβερνητικό αυτό
σχήμα προετάθη στον Σοφοκλή Βενιζέλο η θέση του αντιπροέδρου της
κυβέρνησης την οποία απεδέχθη και διατήρησε μέχρι τα τέλη του Ιουλίου
του 1944. Από τον αντιβασιλέα αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό θα λάβει τον
Οκτώβριο του 1945 την εντολή σχηματισμού κυβερνήσεως την οποία καταθέτει
ανεπιτυχώς. Τον Φεβρουάριο του 1946 θα λάβει χώρα η διάσπαση του
κόμματος των Φιλελευθέρων και ο Σοφοκλής Βενιζέλος θα αναλάβει την
αρχηγία του Βενιζελογενούς τμήματός του. Τον Μάρτιο του 1946
πραγματοποιεί πολιτική συνεργασία με τους πολιτικούς αρχηγούς Π.
Κανελλόπουλο και Γ. Παπανδρέου και στις επικείμενες εκλογές κατέρχονται
μαζί στον πολιτικό σχηματισμό «Εθνική Πολιτική Ένωση», οπότε και
αναλαμβάνει μετά την διενέργειά τους για λίγες ημέρες μόνο το αξίωμα του
υπουργού άνευ χαρτοφυλακίου. Την χρονιά αυτή ο Σοφοκλής Βενιζέλος θα
κατορθώσει μετά από εργώδη και σκληρή προσπάθεια σε ταξίδι του στις ΗΠΑ,
την επίτευξη διακρατικής συμφωνίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής,
με βάση την οποία θα παραχωρούντο 100 εμπορικά πλοία «Λίμπερτυ» έναντι
του επωφελούς για την Ελλάδα ποσού 100.000 δολαρίων το καθένα. Το 1946
όμως είναι η χρονιά που θα λάβει χώρα ένα μείζον γεγονός για την
εξωτερική πολιτική της χώρας, στο οποίο ο Σ. Βενιζέλος θα συμμετάσχει
ενεργά. Ειδικότερα τον Οκτώβριο και υπό τον πρωθυπουργό Κ. Τσαλδάρη που
στο μεταξύ έχει διαδεχτεί την υπηρεσιακή κυβέρνηση Πουλίτσα, μαζί με
άλλους πολιτικούς αρχηγούς συμμετέχει στην Διάσκεψη των Παρισίων. Τον
Ιανουάριο του 1947 θα ανέλθει στην πρωθυπουργία ο Δημήτριος Μάξιμος και
θα ανατεθεί στον Σοφοκλή Βενιζέλο το Υπουργείο των Ναυτικών και η
αντιπροεδρία της κυβερνήσεως. Ο Νοέμβριος του 1947 θα αποτελέσει την
χρονική περίοδο επανένωσης των εν διαστάσει τμημάτων του κόμματος των
Φιλελευθέρων, στην οποία θα αναλάβει και την αντιπροεδρία του, ενώ ένα
χρόνο ακριβώς αργότερα, αναρριχάται στην αρχηγία του. Έχει ωστόσο
προκύψει από τον Σεπτέμβριο του 1947 κυβέρνηση υπο τον Θεμιστοκλή
Σοφούλη, η οποία μετασχηματίζεται τον Νοέμβριο του 1948. Τον Φεβρουάριο
του 1949 συγκροτείται υπό τον Σοφούλη και πάλι κυβέρνηση –συμμαχική, η
οποία έχει αναδομηθεί από τον Ιανουάριο - στην οποία ο Σοφοκλής
Βενιζέλος αναλαμβάνει το χαρτοφυλάκιο του υπουργείου Εργασίας. Ο Ιούνιος
του 1949 βρίσκει στο πολιτικό τοπίο της Ελλάδος την κυβέρνηση του
Αλεξάνδρου Διομήδη, που διαδέχεται το κυβερνητικό σχήμα του απεβιώσαντος
Θεμιστοκλή Σοφούλη. Τον Αλέξανδρο Διομήδη με την σειρά του θα διαδεχθεί
ο Τζών Θεοτόκης, που πραγματοποιεί τον Μάρτιο του 1950 εκλογές με απλή
αναλογική. Μετά τις εκλογές συγκροτείται βραχύβιο κυβερνητικό σχήμα υπο
τον Σοφοκλή Βενιζέλο, ακολουθεί διάδοχο κυβερνητικό σχήμα του Νικολάου
Πλαστήρα, για να δώσει την σειρά του στην νέα κυβέρνηση του Σοφοκλή
Βενιζέλου τον Αύγουστο, οποία μετασχηματίζεται τον Σεπτέμβριο. Βρίθει
από εναλλαγές κυβερνητικών σχημάτων το πολιτικό μας τοπίο, που
υποδηλώνουν την έλλειψη πολιτικής σταθερότητας της χώρας, καθώς θα
μπορούσε να παρατηρήσει ο αναγνώστης.
Το Σεπτέμβριο του 1951
διενεργούνται εκλογές και η κατάταξη των πολιτικών δυνάμεων έχει ως εξής
: Πρώτο κόμμα αναδεικνύεται με την πενιχρή πλειοψηφία των 114 εδρών ο
«Ελληνικός Συναγερμός» του Στρατάρχη Παπάγου, ακολουθεί με 74 έδρες η
ΕΠΕΚ του Νικολάου Πλαστήρα και έπεται με 56 έδρες το κόμμα των
Φιλελευθέρων. Η μικρή όμως πλειοψηφία έναντι των άλλων πολιτικών
δυνάμεων αποτρέπει τον στρατάρχη Παπάγο να σχηματίσει κυβέρνηση, κάτι
που αναλαμβάνει ο «μαύρος καβαλάρης»-Νίκος Πλαστήρας- αναθέτοντας στον
Σοφοκλή Βενιζέλο τον θώκο του υπουργού των Εξωτερικών. Τον 1952 όμως θα
παραιτηθεί η κυβέρνηση Πλαστήρα και στις επικείμενες εκλογές της 16-ης
Νοεμβρίου ο Συναγερμός του στρατάρχη Παπάγου καταγάγει λαμπρή εκλογική
νίκη. Ο Αλέξανδρος Παπάγος αναλαμβάνει την πρωθυπουργία και όλα δείχνουν
πως ανατέλλει το άστρο του στον πολιτικό βίο της χώρας .... Ο Σοφοκλής
Βενιζέλος σταδιακά θα αποδυναμωθεί πολιτικά και θα εμφανιστεί με
πολιτική ισχύ στην πρώτη κυβέρνηση της Ενώσεως Κέντρου τον Νοέμβριο του
1963, όπου αναλαμβάνει την πρωθυπουργία και το υπουργείο Παιδείας ο
αείμνηστος Γεώργιος Παπανδρέου. Στην κυβέρνηση αυτή ο Σοφοκλής Βενιζέλος
αναλαμβάνει την αντιπροεδρία της κυβερνήσεως και το χαρτοφυλάκιο του
υπουργείου Εξωτερικών. Παρότι η κυβέρνηση αυτή λαμβάνει ψήφο
εμπιστοσύνης στην Βουλή αποποιείται τις ψήφους στήριξης των κομμουνιστών
και παραιτείται δίδοντας την κυβερνητική σκυτάλη στην υπηρεσιακή
κυβέρνηση του Ιωάννη Παρασκευόπουλου, η οποία προκηρύσσει εκλογές για
τις 16 Φεβρουαρίου του 1964. Δεν θα μπορέσει όμως να συμμετάσχει σ΄
αυτήν την εκλογική αναμέτρηση μήτε και να χαρεί την εκλογική νίκη του
κόμματός του ο Σοφοκλής Βενιζέλος, καίτοι εργάζεται αόκνως για αυτόν τον
σκοπό. Κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες, ο μολυβένιος ίσκιος των οποίων
θα σκιάζει για πάντα την σύγχρονη πολιτική μας ιστορία, ο Σοφοκλής
Βενιζέλος την νύχτα της 7-ης Φεβρουαρίου του 1964, θα αφήσει την
τελευταία του πνοή στο πλοίο που τον μεταφέρει από την Κρήτη στην Αθήνα
μετά από επίπονη εκλογική περιοδεία, όπως αναφέραμε πιο πάνω.
Αριστοτέχνης τόσο του πολιτικού παιγνίου, όσο και του παρασκηνίου υπήρξε
ο Σοφοκλής Βενιζέλος, αναρριχούμενος τρεις φορές στο ύπατο
πρωθυπουργικό αξίωμα. Αλλά δεν κατόρθωσε να υπερκεράσει το δυσθεώρητο
ύψος του πατέρα του, εθνάρχη Ελευθερίου Βενιζέλου, μήτε να μετατρέψει
τις επίζηλες πολιτικές του αρετές σε σταθερό κοινωνικοπολιτικό ρεύμα.
Ωστόσο η πολιτική του διαδρομή στον πολιτικό μας στίβο, ήταν αρκετή για
να τον κατατάξει στις μείζονες πολιτικές μας προσωπικότητες. Το
παρόν κείμενό μου είναι απόσπασμα απο το κυκλοφορούν απο τις εκδόσεις
"ΤΑΛΩΣ Φ." βιβλίο μου "ΟΙ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΙ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ" (Βιβλιοπωλείο
Παπασωτηρίου κ.α.) με προλόγους των Άρη Σπηλιωτόπουλου, Ανδρέα Λοβέρδου,
Στέλιου Παπαθεμελή και του καθηγητή του Παντείου Πανεπιστημίου Θανάση
Διαμαντόπουλου.
*Ο συγγραφέας Πάνος Ν. Αβραμόπουλος, είναι M.Sc Δ/χος Μηχανικός Ε.Μ.Π.
www.panosavramopoulos.blogspot.gr